Przesłaniem księgi jest nadzieja, pocieszenie i otucha na przyszłość dla uciskanych ludzi wszystkich czasów.

Księga Daniela stanowi w zbiorze pism starotestamentowych wyjątkowe dzieło. Wyróżnia się już tym, że nie ma jednolitego umiejscowienia w kanonie pism natchnionych. W Septuagincie (przekład siedemdziesięciu – najstarsze tłumaczenie hebrajskie Starego Testamentu na język grecki) Księga Daniela należy do kanonu wielkich proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela, zajmując czwarte miejsce. Za tą tradycją poszła cała tradycja łacińska. Koncepcja ta jest słuszna z tego względu, że Księga Daniela przekazuje tradycje apokaliptyczne, które są kontynuacją myśli prorockich, przeformowanych w świetle nowego spojrzenia historiozbawczego. Natomiast w tradycji hebrajskiej rozumiano Księgę Daniela jako dydaktyczną.

Inną cechą pisma Danielowego jest wielojęzyczność, ponieważ zawiera ono część po hebrajsku (rozdz. 1,1-2,4a; 8-12), część po aramejsku (rozdz. 2,4b-7,28) i część deuterokanoniczną po grecku (rozdz. 3,24-90; 13-14). Zestawienie natomiast hebrajskiego z aramejskim w pozostałej części księgi pozostaje zagadką; dlaczego autor postanowił używać dwu języków?
Przedstawione osobliwości literackie Księgi Daniela pozwalają przypuszczać, iż pismo to ma bogatą prehistorię. Dodatkowym tego dowodem są greckie dodatki dołączone do księgi hebrajskiej (rozdz. 13 i 14), które naprowadzają na istnienie wielu niezależnych tradycji o Danielu. Czytelnik zauważy, że ma do czynienia z dziełem niejednolitym, a tym, co je łączy w całość, jest postać Daniela. To dowodzi, że księga ta stanowi „bibliotekę Daniela”, na którą składają się teksty z różnych okresów.
Imię głównego bohatera, Daniel, to po hebrajsku teoforyczne imię (z  gr.  foros – niosący, teo – Boga; imiona teoforyczne to takie, które zawierają w sobie słowo „Bóg”) Danijjel, tzn. „Bóg moim sędzią” lub „Bóg moim obrońcą”. Historyczna rola Daniela i jego towarzyszy została w księdze zarysowana dość marginesowo. Nie ma wielu informacji na jego temat, prócz faktu, że został uprowadzony jako syn wybitnej rodziny judzkiej do Babilonu przez Nabuchodonozora w trzecim roku panowania Jojakima, w 607 r. przed Chr. Józef Flawiusz dowodził, iż Daniel pochodził z rodziny królewskiej, choć ostatecznych dowodów na to nie ma. Jest faktem, że zawsze zachowywał pierwszeństwo wśród arystokratycznych towarzyszy. Dzięki mądremu osądowi sprawy Zuzanny zyskał duży szacunek i znaczenie w środowisku babilońskim. Wraz z Chananiaszem, Miszaelem i Azariaszem został przyjęty do służby na dworze babilońskim, gdzie deportowani mieli być przygotowani na przyszłych urzędników imperium babilońskiego. Daniel od początku niewoli przestrzegał wszystkich przepisów prawa żydowskiego, w tym przepisów pokarmowych. Tę wierność Pan Bóg wynagrodził mu niezwykłą mądrością i darem wykładania snów. Po trzech latach został, wraz z towarzyszami, doradcą króla Nabuchodonozora. Dzięki swej wyjątkowej mądrości uratował od niebezpieczeństwa siebie oraz innych mędrców i doradców, za co awansował na wysokie stanowisko w administracji babilońskiej. Wbrew knowaniom zazdrosnych wrogów Daniel utrzymał swą pozycję za następców Nabuchodonozora. Po zdobyciu Babilonu przez Cyrusa w 538 r. przed Chr. i po edykcie tego władcy zezwalającym Żydom na powrót do ojczyzny i odbudowanie świątyni. Daniel pozostał w Babilonie, gdzie otrzymał ostatnią wizję.

Z danych zawartych w księdze wyłania się portret Daniela jako mędrca wszechstronnie wykształconego, nieskazitelnego moralnie, wiernego religii przodków, obdarzonego nadzwyczajnymi darami, który potrafił wykładać sny, tłumaczyć wizje, przepowiadać przyszłość, upraszać zaskakujące cuda od Boga. Tomasz Jelonek unaocznia, że: „Daniel był wybitną jednostką odznaczającą się mądrością, żywą wiarą, męstwem, wytrwałością i wiernością aż do heroizmu. Stał się uosobieniem prawowiernego judaizmu w obcym, często wrogim środowisku dworskim. Tradycyjne przekazy o tym wybitnym mężu judzkim zostały opracowane później, a ostateczna redakcja pochodzi z czasów prześladowań za Antiocha IV Epifanesa. Wtedy trzeba było podać ludziom przykłady bohaterstwa, wtedy też trzeba było podnosić ich na duchu apokaliptycznymi wizjami i przykładami świadectwa dawanego wobec pogan, świadectwa zwyciężającego” (T. Jelonek, Kultura grecka a Stary Testament, Kraków 2011).
Współczesne źródła archeologiczne, pisane i materialne potwierdziły wiarygodność historycznej postaci Daniela, natomiast trudno ostatecznie ustalić chronologię danych ze względu na nakładanie się różnych warstw czasowych w opowieści o Danielu. Jednak istotą księgi nie jest historia stricte, lecz nadzieja, pocieszenie i otucha na przyszłość dla uciskanych ludzi wszystkich czasów.

Krzysztof Dziduch

pgw