Izraelici czynili to, co złe w oczach Pana (…) Wówczas Pan wzbudził sędziów, by wybawili ich z ręki tych, którzy ich uciskali (Sdz 2,11.16)

Epoka sędziów w dziejach Izraela

Księga Sędziów (hebr. Szof^etim) należy do ksiąg historycznych Starego Testamentu i opisuje etap zasiedlania Kanaanu przez przyprowadzone pod wodzą Jozuego plemiona izraelskie. Epoka sędziów wychodzi jednak poza ramy treściowe księgi określanej także tą nazwą. Albowiem działalność sędziów rozpoczyna się wraz ze śmiercią Jozuego (Sdz 2,8), a za koniec tego okresu przyjmuje się mowę pożegnalną Samuela (1 Sm 12). Obejmuje ona zatem okres historii Izraela w przybliżeniu od 1220 do 1050 roku przed Chr. Autor pisze księgę prawdopodobnie w czasach istniejącej już monarchii w Izraelu, być może już za panowania Saula czy Dawida, i opisuje czasy, kiedy Izrael nie miał jeszcze króla. Pisze księgę po zniszczeniu sanktuarium w Szilo (Sdz 18,31), ale przed zajęciem Jerozolimy przez Dawida (Sdz 1,21). Autor powstałej w języku hebrajskim księgi, której ostateczna redakcja dokonała się już po niewoli babilońskiej (587-537 przed Chr.,), przedstawia w niej sytuację, w jakiej znajdował się w tym czasie Izrael. Była to epoka przejściowa, w której rozproszone jeszcze plemiona izraelskie łączyła jedynie wspólna wiara. Panował, jak dowodzi księga, chaos i nieporządek. Widoczny był brak współpracy między plemionami izraelskimi. Fakt ten w sposób oczywisty nie mógł się przyczynić do sukcesów w walce z sąsiadami Izraelitów, a mianowicie: Aramejczykami, Moabitami, Ammonitami, Madianitami i Filistynami, którzy już wtedy dysponowali silnie strzeżonymi miastami. Stan zagrożenia pochodzący ze strony wrogów Izraela i dezorganizacja wewnętrzna narodu wybranego powodowały, że w historię Izraela musiał wkraczać Bóg. Czynił to poprzez powoływanie ludzi o nieprzeciętnych zdolnościach, którzy działali w Jego imieniu i Jego mocą. Ci wybitni ludzie nazywani byli sędziami.

Kim byli sędziowie?

O bohaterach Księgi Sędziów nie można myśleć tylko i wyłącznie w kategoriach rozstrzygania sporów. Pojęcie „sędzia” w języku hebrajskim Szof^et posiada o wiele szerszy zakres. Tym mianem określało się również różnego typu przywódców. Termin ten odnoszony był do przywódców wojskowych. Byli to ludzie czynu, którzy wyzwalali plemię czy naród spod władzy narodów ościennych, a przez to stawali się lokalnymi czy narodowymi władcami. Dlatego też sędziego można zdefiniować jako tego, kto niesie ratunek i wybawia naród z ręki wroga (Sdz 2,16; 3,9.15.31; 6,14.36; 10,1). Biblijni sędziowie cieszyli się posiadaniem ducha Pana, który czynił ich zdolnymi do kierowania Izraelem i odnoszenia zwycięstw (Sdz 3,10; 6,34; 11,29; 14,6; 15,14). Tytuł sędziego nie był dziedziczny, to Bóg powoływał konkretną osobę indywidualnie i w powtarzającym się w Księdze Sędziów schemacie. Doskonale ukazuje to przykład Gedeona: a) powierzenie misji (Sdz 6,14); b) wątpliwości i próba odrzucenia powołania (Sdz 6,15); c) Boża obietnica udzielenia pomocy (Sdz 6,16); d) zgoda powołanego pod warunkiem ujrzenia Bożego znaku potwierdzającego autentyczność misji (Sdz 6,17). Sędziowie byli zatem charyzmatycznymi bohaterami, cieszącymi się wielkim autorytetem. Z pewnością dla czytelnika może być kwestią kłopotliwą okrutność i bezwzględność w działaniu sędziów (Ehud, który bez skrupułów ucieka się do skrytobójstwa), jak również uleganie namiętnościom (Samson prowadzący rozwiązłe życie). Pomimo to biblijni sędziowie odróżniali się od innych ludzi silną wiarą w Boga i całkowitym posłuszeństwem Jego poleceniom, co stanowiło o ich mocy i podstawach posłannictwa.

Dwunastu sędziów księgi

W Księdze Sędziów wymienionych zostało dwunastu sędziów. Sześciu z nich określa się mianem „większych” oraz kolejnych sześciu mianem „mniejszych”. To rozróżnienie uzależnione jest od zakresu działania każdego z nich. Do sędziów większych, tzn. takich, o których zakresie działalności można powiedzieć stosunkowo wiele, należą:

• Otniel z pokolenia Judy (Sdz 3,7-11)
• Ehud z pokolenia Beniamina (Sdz 3,12-30)
• Debora [i Barak] z pokolenia Neftalego (Sdz 4,4-5,31)
• Gedeon z pokolenia Manassesa (6,11-8,32)
• Jefte z pokolenia Gada (Sdz 10,6-12,7)
• Samson z pokolenia Dana ( Sdz 13,1-16,31)

Należy zauważyć, iż fragmenty Sdz 2,6-3,6 i Sdz 10,6-16, podobnie jak początek i opowieści o każdym z tzw. „większych sędziów”, charakteryzują się określonym schematem. Schemat ten posiada cztery charakterystyczne części i jest określany mianem tzw. „pragmatyzmu w czterech okresach”. Są to:

• niewierność Izraelitów wobec Jahwe;
• Jahwe pozwala na ciemiężenie Izraelitów przez obcy naród;
• Izraelici uświadamiają sobie nieprawości, które popełnili wobec Jahwe, i wzywają Jego pomocy;
• Jahwe wybawia Izraelitów z opresji, posyłając im sędziego.

Podczas lektury Księgi Sędziów łatwo zauważyć, że w czasie, w którym klęski i nieszczęścia ustawały, cały cykl był powtarzany, począwszy od aktu niewierności wobec Jahwe.

Do sędziów mniejszych zaliczani są: Szamgar (Sdz 3,31); Tola z pokolenia Issachara (Sdz 10,1-2); Jair z Gileadu (Sdz 10,3-5); Ibsan z Betlejem (Sdz 12,8-10); Elon z pokolenia Zabulona (Sdz 12,11-12) i Abdon z pokolenia Efraima (Sdz 12,13-15).

Idee teologiczne Księgi Sędziów

Śledząc treść Księgi Sędziów, można dostrzec w niej istniejące ważne idee teologiczne:

– wiara wymagała dokonywania wyborów pomiędzy Jahwe a Baalem w każdym pokoleniu (Sdz 2,l0-11);

– sędziowie starali się o zachowanie wolności politycznej i dokonanie odnowy religijnej, a w tych zadaniach byli zawsze wspomagani mocą Boga;

– konieczny były wierność i całkowite zaufanie Bogu;

– Izrael miał obowiązek obrony ziemi otrzymanej od Boga przed wrogami zewnętrznymi i niebezpieczeństwami wewnętrznymi, do których należało przede wszystkim bałwochwalstwo, równoznaczne z cudzołóstwem i bluźnierstwem;

– naród miał uznawać za króla jedynie Boga (Sdz 8,23); obwołanie się królem Abimeleka doprowadziło w konsekwencji do jego życiowej tragedii;

– obecna jest troska o jedność kultu i przymierze z Bogiem (przeciwko sanktuariom Miki z pokolenia Dana – Sdz 17,1-13);

– konieczny jest wynikający z przymierza obowiązek walki o moralność i jedność narodową (Sdz 19-21; [19,30; 20,1-3; 21,6-15]);

– realizacja ekonomii zbawienia: sędziowie powoływani są przez samego Boga, aby przestrzegali Izraelitów przed lekceważeniem przymierza, by Żydzi respektowali przykazania (Sdz 2,17), nie dopuszczali się cudzołóstwa, tj. kultu obcych bogów (Sdz 2,17), i tym samym nie ulegli asymilacji z Kananejczykami (Sdz 2,2-3,6).

Nie wszyscy sędziowie, jak dowodzi treść księgi, doskonale wypełniali swój urząd. U Samsona (symbol tężyzny duchowej) widoczne jest przeplatanie się charyzmatu z erosem, a u Jeftego (symbol dochowania wierności ślubom) dzielność z lekkomyślnością.

Na koniec warto zaznaczyć, iż wielkie zasługi sędziów doczekały się nie tylko mocnej pozycji w historii zbawienia, ale też uznania w oczach biblijnych mędrców. Wyraźnie mówi o tym autor Księgi Syracha: „pamięć ich niech będzie błogosławiona” (Syr 46,11).

Przesłanie Księgi Sędziów

Księga Sędziów odsłania przed czytelnikiem przygnębiający obraz jednoczących się w jeden naród plemion Izraela. Porzucają one prawdziwego Boga i skłaniają się ku bogom obcym, tj. pogańskim. W konsekwencji nie tylko oddają się bałwochwalstwu, ale też tracą niezależność i wolność ze strony narodów ościennych, które je uciskają. Takie postępowanie, jak dowodzi treść księgi, powtarza się w sposób cykliczny. Bóg Izraela dozwala, aby taka niewierność z ich strony prowadziła do ich ucisku i cierpienia. Naród Izraela, widząc swoją katastrofalną sytuację, zwraca się ponownie ku Bogu, wzywa Jego pomocy, a On niezawodnie zsyła im wyzwoliciela w osobie kolejnego sędziego. To działanie sędziów sprawia, że wszystko znów układa się pomyślnie aż do czasu śmierci każdego z nich. Potem cały schemat niewierności zaczyna się od nowa i Izraelici czynią to, co złe w oczach Pana (por. Sdz 2,11). Trzeba podkreślić, iż żadna księga Biblii nie opisuje tak dogłębnie tkwiącej w człowieku skłonności do grzechu. Skłonności, która przejawia się nawet pośród ludzi znających Boga. Z pewnością czytelnika księgi zdumiewa w obliczu tych wszystkich wydarzeń niezachwiana, trwała miłość oraz troska Boga, który pomimo dawnej niewierności Izraela, wiedząc, iż powtórzy się ona ponownie, odpowiada zawsze, kiedykolwiek Izrael zwraca się do Niego i oczekuje pomocy. Ta pomoc przychodzi poprzez ludzi, których sam wybiera, nie zważając na ich bagaż osobistych problemów i słabości. Czyni to po to, aby ukazać Izraelowi swoją „inność” w stosunku do bogów obcych, czczonych przez sąsiadujące z Izraelem ludy, które nie są w stanie zapewnić takiego wsparcia i wierności jak On. Z lektury Księgi Sędziów wynika, że Izrael doszedł do przekonania w niepowodzeniach, że kluczowym dla niego powołaniem jest bycie partnerem w przymierzu z Bogiem. Doznane przez Izraelitów porażki dawały im możliwość rozpoznania własnych win, ale też skłaniały do konieczności nawrócenia. Negatywne doświadczenia plemion izraelskich stały się dla nich lekcją na przyszłość. Uczyły biblijnej prawdy o Bogu, który ich wybrał i poprzez ich dzieje uczył, że grzech prowadzi do kary, natomiast wiara w Boga do wybawienia.

ks. dr hab. Jacek Kucharski (KUL JP II)

 Tekst pochodzi z kwartalnika Civitas Christiana nr 1 / styczeń-marzec 2024

/ab