W dniach między 7 a 15 marca przypada rocznica doniosłego wydarzenia dla historii Polski – I Zjazdu Gnieźnieńskiego. Pielgrzymka Ottona III była częścią planu politycznego dziewiętnastoletniego cesarza.

Tej wyjątkowej wizyty dostąpił wtedy jeszcze księże Bolesław Chrobry, zdolny i zauważony władca kształtującego się państwa. Wyprawa Ottona do Gniezna była wyjątkowa nie tylko z uwagi na formę pielgrzymki, bo przemierzył on ziemię polan boso, oddając w ten sposób szacunek i cześć wobec św. Wojciecha, u którego grobu modlił się przed spotkaniem z Bolesławem Chrobrym. Pielgrzymka była też wyjątkowa z uwagi na ówczesny, można by dziś powiedzieć, protokół polityczny, bo oto cesarz rzymski Otton III (19-letni wtedy, koronowany w wieku 14 lat) wybrał się do ,,niższego rangą’’ księcia Bolesława Chrobrego. Przebieg tego spotkania została zapisany w kronikach niemieckiego kronikarza Thietmara i  Galla Anonima.

Thietmar biskup Merseburga, kronikarz (975-1018) – napisał :

Następnie cesarz {Otto III} na wieść o cudach, jakie Bóg działał przez miłego sobie męczennika Wojciecha, pośpieszył tamże celem pomodlenia się [ przy jego grobie]. [...] Minąwszy granicę Milczan, doszedł do ziemi Dziadoszan, gdzie z niezmierną serdecznością wyszedł na powitanie Bolesław. W jaki sposób był cesarz przez niego wówczas podejmowany i przez jego kraj aż do Gniezna wiedziony, rzecz to nie do uwierzenia i wprost nie da się opowiedzieć. Widząc z daleka miasto upragnione szedł doń pobożnie bosymi stopami, a przyjęty z czcią niezwykłą przez biskupa tamecznego Ungera, wprowadzony został do kościoła, błagając zlany łzami wstawiennictwa świętego męczennika dla pozyskania sobie łaski Chrystusowej. I niezwłocznie ustanowił tam arcybiskupstwo, jak sądzę: prawnie, jednakże bez zgody pomienionego biskupa [Ungera], do którego diecezji należała cała okolica.

Jaki był cel wyprawy Ottona ?  

Otton III był bacznym obserwatorem rozwoju gospodarczego naszego rodzącego się państwa, zatem celem pielgrzymki było pozyskać księcia Bolesława Chrobrego do budowy wizji chrześcijańskiej zjednoczonej Europy. Nowej Europy odbudowanej na wzór cesarstwa Rzymskiego.

Czy  Otton widział w Bolesławie następcę cesarskiego tronu?

To w Bolesławie Chrobrym Otton widział przyszłego króla rozwijającej się wtedy Polski, a być może nawet przywódcę, przyszłego monarchę poszerzonego cesarstwa zachodniej części chrześcijańskiej Europy. Plany Ottona III wobec Bolesława Chrobrego do dziś stanowią przedmiot badań i wielu dyskusji historyków. Na pewno na dowód swoim szczerym relacjom podczas wizyty w Gnieźnie, Otton dokonał wyjątkowego aktu - wręczył Bolesławowi kopię włóczni św. Maurycego i włożył mu na głowę cesarski diadem - o tym akcie często mówi się, że była to I koronacja Bolesława Chrobrego. W zamian Bolesław Chrobry przekazał Cesarzowi część relikwii świętego Wojciecha.  

Spektakularnym efektem spotkania Ottona III i księcia Bolesława było powołanie Metropolii Gnieźnieńskiej podległej wyłącznie papieżowi, na czele której stanął brat świętego Wojciecha – Gaudenty, oraz trzech biskupstw: w Krakowie, Wrocławiu oraz Kołobrzegu. Dalszą konsekwencją kościelną spotkania była możliwość nominacji biskupów przez księcia Bolesława.

Co po śmierci Ottona ?

Po niespodziewanej śmierci cesarza Ottona III - zmarł 23 stycznia 1002 r., podczas wyprawy nagle zachorował na morbus italicus chorobę objawiającą się napadami gorączki - nastąpiła radykalna zmiana polityki cesarstwa w relacji z Polską, co skutkowało długotrwałymi konfliktami polsko – niemieckimi, aż do  1018 roku. Walki zostały zakończone 30 stycznia 1018 roku pokojem w Budziszynie, który zawarto pomiędzy księciem Polski Bolesławem I Chrobrym i cesarzem Niemiec Henrykiem II Świętym. Zawarcie pokoju kończyło długoletnią wojnę pomiędzy księstwem Polski i Świętym Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego. Polska uzyskała Milsko i Łużyce oraz pomoc zbrojną w planowanej wyprawie na Kijów. Traktat potwierdzono małżeństwem Bolesława z Odą, córką z córką margrabiego Miśni. Przyznano Polsce: Łużyce, Milsko i Morawy.

Zjazd Gnieźnieński był przełomowy dla rodzącej się Polski, był świadectwem, że Polska zasłużyła na miano państwa chrześcijańskiej Europy. Wizyta ta ugruntowywała pozycję Księcia Bolesława na całym świecie, a późniejsza koronacja królewska w 1025 r.  była tego potwierdzeniem.

Przeszłość - teraźniejszość - przyszłość

Pamięć o tym ważnym wydarzeniu trwa nadal poprzez organizację kolejnych Zjazdów Gnieźnieńskich. Pomysłodawcą odnowionych Gnieźnieńskich Zjazdów był w 1997 r . abp Henryk Józef Muszyński, metropolita gnieźnieński.   

II Zjazd Gnieźnieński odbył się w tysięczną rocznicę śmierci św. Wojciecha, organizowany z udziałem papieża Jana Pawła II i siedmiu prezydentów krajów Europy Środkowej i Wschodniej (Polski – Aleksandra Kwaśniewskiego, Niemiec – Romana Herzoga, Czech – Václava Havla, Słowacji – Michala Kovacza, Węgier – Arpada Göncza, Ukrainy – Leonida Kuczmy, Litwy – Algirdasa Brazauskasa).  Przesłaniem zjazdu były papieskie słowa: „Nie będzie jedności Europy, dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha!”.

W materiałach prasowych XI Zjazdu Gnieźnieńskiego zawarto misję odnowionych Zjazdów Gnieźnieńskich, która podkreśla:

Odnowione Zjazdy Gnieźnieńskie są na początku XXI wieku ważnym miejscem spotkań chrześcijan z Europy Środkowo-Wschodniej, którzy poprzez dyskusje, warsztaty, modlitwę i wydarzenia artystyczne wyrażają swoją odpowiedzialność za przyszłość Kościoła, ojczyzny i Europy – w nawiązaniu do chrześcijańskich korzeni naszego kontynentu. Zjazdy odbywają się w Gnieźnie – kolebce polskiego katolicyzmu i pierwszej stolicy Polski. Organizowane są przez metropolitę gnieźnieńskiego, prymasa Polski w ścisłej współpracy z polskimi organizacjami katolickimi i chrześcijańskimi, w duchu dialogu i pluralizmu.

Bardzo ważnym elementem wszystkich współczesnych Zjazdów jest podkreślanie idei ekumenizmu. Pobudzanie w świadomości społecznej dyskusji, która inspiruje do dobrego i mądrego wykorzystania wolności oraz wspólnego wypracowania dróg porozumienia wobec bieżących problemów współczesnego świata. Podkreślano w kolejnych przesłaniach ze Zjazdów, że w nowej Europie nie może zabraknąć wartości i świadectwa chrześcijańskiego życia.

Warto podkreślić, że uczestnicy IV Zjazdu Gnieźnieńskiego 15-16 marca 2003 roku zaapelowali o umieszczenie w preambule przyszłej Konstytucji Europejskiej zapisu o religijnym dziedzictwie Europy, gwarancji w aktach prawnych Unii Europejskiej poszanowania życia od poczęcia do naturalnej śmierci oraz anulowania unijnej rezolucji zachęcającej państwa kandydujące do wprowadzenia aborcji na życzenie.

W latach od 1997 do 2021 roku zorganizowano XI Zjazdów Gnieźnieńskich. Ostatni odbył się w 2018 roku pod hasłem „Europa ludzi wolnych. Inspirująca moc chrześcijaństwa”. Z uwagi na trwającą pandemię, oficjalna data kolejnego XII Zjazdu Gnieźnieńskiego jest jeszcze nieznana.

/mwż