Miarą kultury człowieka i rodziny, z której się on wywodzi, pozostanie zawsze i niezmiennie patriotyzm – na który składa się miłość Boga i Ojczyzny.

Spotkanie konferencyjne poprzedziła uroczysta Msza św. koncelebrowana pod przewodnictwem ks. prof. dr. Waleriana Słomki w Kaplicy Królewskiej z udziałem księży salezjanów, ks. dyr. Jana Oleksiaka SDB, proboszcza parafii NMP Wspomożenia Wiernych w Rumi, i o. dr. Maurycego Niedzieli OP, wicepostulatora procesu beatyfikacyjnego bł. Michała Czartoryskiego. Ks. Roman Rzepecki SDB w homilii przybliżył postać księcia – salezjanina bł. Augusta Czartoryskiego. Na zakończenie Eucharystii wierni ucałowali relikwie bł. Augusta.

Konferencja zorganizowana przez Pomorski Oddział Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” i parafialny oddział Akcji Katolickiej parafii NMP Wspomożenia Wiernych w Rumi. Uczestniczyli przedstawiciele Rodziny Czartoryskich, reprezentantów rodzin ziemiańskich i szlacheckich, przedstawiciele świata nauki, duszpasterze i siostry zakonne oraz przedstawiciele organizacji i stowarzyszeń katolickich.

Zasługi rodu Czartoryskich w służbie Ojczyźnie przedstawił dr Janusz Pezda z Biblioteki Książąt Czartoryskich w Krakowie. Ród ten dobrze zasłużył się Polsce pełną oddania służbą narodowi. W postawie Czartoryskich w grę nie wchodziły rachuby czysto materialne, nie byli stroną biorącą w stosunkach publicznych, w ich domu rozwinęła się tradycja szczodrobliwości, mecenat dla nauk i sztuk, ofiarność dla rzeczy publicznej, gotowość do opieki bezinteresownej nad wszelkim dobrem. Janusz Nowak – z Działu Rękopisów

Biblioteki Książąt Czartoryskich mówił o zasługach rodu Czartoryskich dla kultury polskiej. Swoją misję wobec narodu realizowali Czartoryscy przez mecenat, który obejmował wszechstronne wsparcie dla klasztorów i kościołów znajdujących się w rozległych latyfundiach, których książęta byli od wieków fundatorami, kolatorami i opiekunami. Są wśród nich: Jasna Góra, Kalwaria Zebrzydowska, sanktuaria w Latyczowie, Berdyczowie. Świadectwem mecenatu i opieki Czartoryskich nad kościołami jest zachowana do naszych czasów sztuka liturgiczna – malarstwo, rzeźba, szaty liturgiczne, sztuka ludwisarska i inne.

Fot. Roman Plewa
Autorzy referatów i organizatorzy konferencji, od lewej ks. Roman Rzepecki, ks. prof. Walerian Słomka, o. dr Maurycy Niedziela, Waldemar Jaroszewicz, księżna dr Barbara Czartoryska, Joanna Olbert, ks.proboszcz Jan Oleksiuk, ks. Stanisław Gołyżniak z Przemyśla, dr Janusz Pezda, dr Paweł Sieradzki

Po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski dla Czartoryskich najważniejsze stało się zachowanie narodowej tożsamości, uratowanie zbiorowej pamięci i jej pielęgnowanie. O to dbała księżna Izabela z Flemingów Czartoryska w Puławach. Jej syn książę Adam Jerzy Czartoryski skoncentrował się na działalności edukacyjnej. Z racji pełnionego urzędu kuratora okręgu szkolnego w Wilnie rozwinął na Litwie sieć szkół od parafialnych po uniwersytet, fundował szkoły zawodowe. Na emigracji książę Adam podjął działania polityczne mające na celu propagowanie sprawy polskiej na arenie międzynarodowej. Ubogim polskim emigrantom zakupił ziemię w Turcji (Adampol) i wspierał ich finansowo. Powołał do życia Towarzystwo Literackie Polskie, Towarzystwo Naukowej Pomocy, Bibliotekę Polską w Paryżu. Po śmierci księcia Adama, jego dzieło kontynuował syn, książę Władysław Czartoryski – ojciec bł. Augusta Czartoryskiego. Książę Władysław stworzył Muzeum i bibliotekę w Krakowie, obecnie Muzeum i Biblioteka Książąt Czartoryskich. Zgromadzone zbiory miały służyć społeczeństwu do celów naukowych. Poprzez założoną Ordynację Sieniawską wspierano polskich studentów i uczniów – rzemieślników. Ordynat sieniawski – książę Adam Ludwik, syn Władysława, przyrodni brat bł. Augusta, odziedziczył również ordynację rodzinną w Gołuchowie po ciotce hr. Izabeli z Czartoryskich Działyńskiej. Zbiory muzealne w Gołuchowie do dzisiaj, zgodnie z zapisem, służą społeczeństwu polskiemu.

Fot. Joanna Olbert
Referat wygłasza dr Janusz Pezda

Rodzinna misja

Księżna Barbara Czartoryska z Warszawy – prezes Związku Rodziny Czartoryskich, mówiła o historii i tradycji rodzinnej. Ukazała cechy charakterystyczne rodu. Przykładem takiej charakterystycznej dla nich postawy był m.in. książę Józef Czartoryski. O skromnym życiu rodu pisał św. Rafał Kalinowski, wychowawca księcia Augusta, wnuka Adama Jerzego. W jednej z mów, wygłoszonej na posiedzeniu Towarzystwa Literackiego w Paryżu, książę Adam Jerzy mówił: „Wszyscy ludzie przychodzą na ten świat, nie żeby się bawić, nie żeby, jak to mówią, na różanym wylegiwać się łożu, ale żeby pracować, biedzić się, walczyć aż do śmierci o wiarę, o cnotę, o słuszność, o dobro”.

W działaniach politycznych ród Czartoryskich kierował się zasadami etyki. Książę Adam Jerzy zwykł mawiać: „Polityką nie kieruje interes, ale moralność”.

Księżna Barbara Czartoryska ukazała też związek religijności z patriotyzmem w rodzinie Czartoryskich. Jako przykład podała rodzinę księcia Jana, z której pochodził Michał Czartoryski (1897–1944). Codziennie modlono się tam o powołania zakonne i kapłańskie. W pałacu rodziców księżnej Barbary w Pełkiniach odbywały się rekolekcje, wprowadzano Boga w życie codzienne. Angażowano się w działalność Akcji Katolickiej „Odrodzenia”.

Szczególna była rola kobiet w rodzie. Były one przekazicielkami tradycji w rodzinie, organizatorkami życia kulturalnego, naukowego. Wspierały swoją pracą i funduszami różne przedsięwzięcia, na przykład szkoły czy szpitale.

Przykładem postawy służby do końca jest książę August Czartoryski, duchowy syn księdza Bosko. Jego drogę i powołanie na tle sytuacji rodzinnej przedstawił dr Paweł Sieradzki z Lublina. Konferencji towarzyszyła wystawa przygotowana przez Joannę M. Olbert, na której eksponowano zdjęcia, listy, dokumenty ze zbiorów Biblioteki i Fundacji Książąt Czartoryskich, Archiwum Salezjańskiego w Rzymie, Archiwum Sióstr Karmelitanek w Krakowie, Archiwum Ojców Karmelitów z Czernej.

Joanna M. Olbert ukazała wkład prymasa Polski kard. Augusta Hlonda w powstanie monografii o bł. Auguście Czartoryskim. Przeprowadził on rozległą kwerendę Centralnym w Archiwum Salezjańskim, w Archiwum Rodzinnym Czartoryskich. Kilkakrotnie kontaktował się z o. Rafałem Kalinowski, matką Ksawerą z Grocholskich Czartoryską, ciotką bł. Augusta, która po śmierci męża księcia Witolda wstąpiła do Karmelu.

Ojciec dr Maurycy Niedziela OP, przedstawił życie i duszpasterską drogę o. Michała Czartoryskiego, architekta, uczestnika obrony Lwowa, odznaczonego Krzyżem Walecznych i plebiscytu na Górnym Śląsku, a następnie po wstąpieniu do zakonu, mistrza nowicjatu.

Wyróżnił się on bohaterstwem i wiernością do końca jako kapelan powstania warszawskiego. Po upadku Powiśla nie wycofał się z powstańczymi oddziałami, nie skorzystał z możliwości ukrycia się w stroju sanitariusza, jak mu proponowano, lecz pozostał do końca, jako jedyny z personelu szpitalnego, z grupą ciężko rannych powstańców i cywilów w piwnicach firmy Alfa-Laval. Uważał, że pozostawionych chorych nie może opuścić. W pół godziny po ewakuacji obsługi szpitala hitlerowcy rozstrzelali w piwnicach lazaretu chorych i razem z nimi o. Michała, który wspierał ich duchowo do końca.

Joanna Olbert

Artykuł ukazał się w numerze 06-07/2008.