Fabianki, Ziemia Dobrzyńska to był dla mnie zawsze jakiś taki pas ratunkowy,
tak samo jak Matka Boża Skępska.

Jerzy Pietrkiewicz, Hampstead, 2001 r.

Chłopskie dziecko pochodzące z małej wioski Fabianki leżącej w historycznej Ziemi Dobrzyńskiej, mówiące tamtejszym dialektem, w kilkadziesiąt lat później zostało dziekanem, profesorem języka i literatury polskiej Uniwersytetu Londyńskiego (1972–1979), Europejczykiem zamieszkującym w dzielnicy Hampstead oraz w okolicy Grenady, w południowej Hiszpanii, w cieniu posadzonych przez siebie drzew cytrusowych, gdzie strzegła go figurka św. Antoniego przywieziona z Polski.
Był przede wszystkim poetą, ale także powieściopisarzem, dramaturgiem, tłumaczem m.in. F. G. Lorki, C. K. Norwida, J. Słowackiego, historykiem literatury, wykładowcą, również w Marquette University w USA. Świat zawdzięcza mu poznanie twórczości Karola Wojtyły i Tryptyku rzymskiego Jana Pawła II (do tego celu został wybrany przez specjalną komisję papieską), natomiast znawcy, miłośnicy pięknego słowa – ważne, monumentalne i cenione prace: Antologię literatury angielskiej (1300–1950), wydaną w 1958 r., i Five centuries of Polish poetry 1450–1950, w 1960.

Ziemia Dobrzyńska wdzięczna jest Jerzemu Pietrkiewiczowi za to, że wpisał nasz region w literaturę europejską. Z okazji 100. rocznicy urodzenia poety marszałek województwa kujawsko-pomorskiego Piotr Całbecki ogłosił 2016 r. Rokiem Jerzego Pietrkiewicza, nadając uroczystą rangę wielu spotkaniom, imprezom, promocjom służącym popularyzacji, przybliżeniu twórcy cenionego w Europie, a niestety zbyt mało znanego w Polsce.

Nasuwa się pytanie: jak to się stało, że biedne wiejskie dziecko osiągnęło wysoki rozwój intelektualny, że wyrosło na wybitnego profesora, odbierającego zaszczyty, wnoszącego ważne wartości w kulturę chrześcijańską, ubogacającego świat literacki i naukowy?

Pierwsze kroki budzące ciekawość świata Jerzy Pietrkiewicz stawiał w chacie wójta wsi Fabianki, rodzinnym domu światłego ojca, gdzie były książki pełne fascynujących opowieści o świecie, kształtujące wyobraźnię dziecka, które wkrótce zostało osierocone.
Dzięki zdolnościom do nauki i pomocy władz kościelnych ukończył prestiżowe Gimnazjum im. Jana Długosza we Włocławku, następnie studia (pomimo ciężkiej sytuacji finansowej) w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie, a od 1938 r. zgłębiał historię na Uniwersytecie Warszawskim. Szukał środowiska dla siebie. Odnalazł je w dwóch kręgach osób: bliskim demokracji Romana Dmowskiego oraz artystycznym, skupionym wokół Stanisława Czernika, z poetami pochodzenia chłopskiego, zwanymi autentystami.
Poetycko zadebiutował w 1934 r. wierszem Święto opublikowanym na łamach „Kuźni Młodych”, współpracował z pismami: „Warszawski Dziennik Narodowy”, „Myśl Narodowa”, „Prosto z  mostu”, „Jutro Pracy”, „Polska Zbrojna”, „Miesięcznik Literacko-Artystyczny”.
Chorowity, delikatnego zdrowia, nie został żołnierzem, chociaż w czasie wybuchu wojny redagował gazetkę frontową, przemieszczając się z wojskiem do Równego i via Rumunia, Francja do Anglii.
W 1941 r. podjął studia z filologii angielskiej na St. Andrews University w Glasgow (Szkocja), który kończą dzieci koronowanych głów, oraz w londyńskim King’s College. W 1947 r. jako pierwszy Polak uzyskał stopień doktorski na Uniwersytecie Londyńskim (odnotowano w prasie), a środowisko literackie ogłosiło Jerzego Pietrkiewicza drugim Conradem.

Jerzy Pietrkiewicz – wybitny pisarz i tłumacz emigracyjny
Fot. wikipedia.com

W latach 50. XX w. J. Pietrkiewicz to już człowiek z wysoką pozycją pisarską, prowadzący na uchodźstwie życie, które nabrało cech związanych z tożsamością lokalną, narodową i  europejską. Wszystko to znalazło odbicie w twórczości, gdzie pisarz łączył własny rodowód z nowymi jakościami kulturowymi w kraju zamieszkania. Współpracował z pismami wychodzącymi w Londynie, Chicago, Toronto. Łącznie po angielsku wydał 8 powieści. Po raz pierwszy w powojennej Polsce, w 1980 r. krajowy czytelnik poznał jego wiersze z tomu Kula magiczna, inne z paryskiej „Kultury”. W Ojczyźnie stopniowo ukazywały się wybrane poezje, tłumaczenia studiów, rozprawy.
Nadszedł czas zasłużonego splendoru. J. Pietrkiewicz otrzymał Nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, Nagrodę im. W. Pietrzaka. Prezydent L. Wałęsa odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, zaś University of St Adrews uhonorował stopniem Doctor of Letters.
Z Jerzym Pietrkiewiczem rypiński oddział „Civitas Christiana” nawiązał kontakt w 1994 r., w którym to funkcjonujący w oddziale Ośrodek Kultury Dobrzyńskiej przyznał mu Nagrodę Literacką, wręczoną uroczyście w Ośrodku Fryderyka Chopina w Szafarni.

Fascynacja zarówno twórczością, jak i osobowością profesora rozwijała nasze formy współpracy, a wśród nich: promocję powieści Sznur z węzłami IW Pax z udziałem autora (2005), organizację spotkań z miłośnikami poezji, w tym w Szkole Podstawowej im. mjr. H. Sucharskiego w Rypinie. W 2000 r. J.  Pietrkiewicz odsłaniał osobiście tablicę ze swoim imieniem jako patron naszego Ośrodka Kultury Dobrzyńskiej. Na wniosek oddziału władze miejskie nadały mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Rypina, a Bractwo Literackie „Civitas Christiana” wielokrotnie prezentowało programy artystyczne z poezją mistrza dla słuchaczy w Rypinie, Dobrzyniu nad Wisłą, Skępem.
Jerzy Pietrkiewicz zmarł 25  X  2007  r. Towarzyszyliśmy mu podczas uroczystości pogrzebowej, gdy jedna z urn z prochami spoczęła w murze klasztornym skępskiego sanktuarium – świątyni jego dzieciństwa, a także organizowaliśmy w 2012  r. uroczystość 5. rocznicy śmierci, z udziałem władz Rypina i Skępego.
Przez wiele lat promowaliśmy w różnych środowiskach film Errata do biografii oraz płytę – audycję literacką Zakonnik poezji, z głosem J. Pietrkiewicza, nagraną w Polskim Radiu w Lublinie.
W 2016 r. rypińskie „Civitas Christiana” zostało zaproszone do realizacji uroczystości z okazji 100. urodzin poety. Organizowany przez nas od piętnastu lat Konkurs Recytatorski Poezji Dobrzyńskiej im. J. Pietrkiewicza objął miejscowe szkoły podstawowe i gimnazja. Miał szczególną oprawę w Szkole Podstawowej nr 3 im. Jana Pawła II w Rypinie z udziałem gości: przewodniczącego sejmiku województwa kujawsko-pomorskiego R. Bobera i delegacji Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu. Wydarzeniu towarzyszyła wystawa rękopisów, zdjęć, wydanych książek, artykułów o J. Pietrkiewiczu zgromadzonych przez oddział.

Laureaci Konkursu Recytatorskiego, organizatorzy wydarzeń świętujących jubileusz urodzenia poety zostali zaproszeni na wieńczącą obchody galę do Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy. Podczas gali wysłuchano światowej prapremiery – w aranżacji na sopran i orkiestrę smyczkową – wiersza poety Modlitwa do Matki Boskiej Skępskiej, z muzyką A. Panufnika, wybitnego kompozytora tworzącego w Anglii, przyjaciela twórcy.

Utrwaleniem jubileuszu było wydanie przez Iskry książki Na szlaku losu. Autobiografia Jerzego Pietrkiewicza, opublikowanie przez Towarzystwo Przyjaciół Archiwum Emigracji (Toruń–Londyn) trzech nieznanych w Polsce tytułów: Zrezygnować z przyszłości, Nieznane poematy, Inwentarz archiwum, wystawa w Muzeum Uniwersyteckim w Toruniu i w Gminnej Bibliotece w Fabiankach. Gimnazjum im. J. Długosza we Włocławku odsłoniło tablicę upamiętniającą absolwenta, a Bractwo Literackie „Civitas Christiana” w Rypinie zaprosiło do wysłuchania programu artystycznego pt. …Na wieczność jestem…

Należy dodać, że Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe w Rypinie, z którym „Civitas Christiana” współpracuje od wielu lat, starannie pielęgnuje pamięć o J. Pietrkiewiczu zamieszczając liczne publikacje w „Rocznikach Dobrzyńskich”. Towarzystwo wydało w 2008 r. biografię poety pod nazwą Korfeusz dobrej ziemi i kalendarz na 2017 r.
Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” w Rypinie dzięki ciągłości, systematyczności działań upowszechniających życie i dzieło przyjaciela kultury regionalnej oraz europejskiej pokonało ocean niepamięci, wpisując wizerunek Jerzego Pietrkiewicza jako wybitnego człowieka Ziemi Dobrzyńskiej w świadomość wielu, wielu osób.

Zenobia Rogowska

pgw