Największa wojna jaką ludzkość przeżyła która wybuchła siedemdziesiąt lat temu pomimo że tak wiele już powiedziano o jej przyczynach przebiegu i skutkach pozostaje nadal jakimś tajemniczym krzyżmem epoki krwawym znamieniem XX wieku.

Mądra to zasada że wojnę najtrudniej zakończyć a sukces militarny jest niewystarczającym warunkiem zwycięstwa. Trzeba jeszcze zawrzeć pokój tak by nie przekreślał porządku międzynarodowego. Potwierdza to historia Europy ostatnich dwóch wieków.

System wiedeński tworzący Święte Przymierze zapewnił co prawda Europie sto lat pokoju ale pozbawiał Polskę szans powrotu na mapę Europy. Taka szansa pojawiła się na przełomie XIX i XX wieku wraz z ukształtowaniem się w Europie sojuszy polityczno-militarnych które podzieliły naszych zaborców. W wyniku I wojny światowej upadły monarchie Habsburgów Hohenzollernów i Romanowów. Na ich gruzach powstały państwa powersalskie w tym Polska. Do europejskie polityki włączyły się Stany Zjednoczone wnosząc swój system wartości oznaczający odrzucenie równowagi sił i kanonu Realpolitik. Ameryka opowiedziała się za demokracją bezpieczeństwem zbiorowym i samostanowieniem na Starym Kontynencie.

W Europie urządzonej wedle porządku powersalskiego wyłączono Niemcy i Rosję. Konsekwencją odrzucenia zasady pojednania było powstanie potężnego frontu pokrzywdzonych. Architekci ładu powersalskiego Georges Clemenseau Lloyd George i Woodrow Wilson mieli sprzeczne interesy a podpisane przez nich układy pokojowe kończące wojnę były represyjne wobec państw pokonanych. To wyłączało zasadę pojednania i paradoksalnie niosło osłabienie Francji i odrodzenie niemieckiej siły ekspansywnej w sytuacji gdy to państwo sąsiadowało na Wschodzie ze słabszymi partnerami. Odradzająca się Polska była za słaba by zapewnić zachwianą równowagę. Liga Narodów zaś nie miała żadnych szans na spełnienie pokładanych w niej nadziei. W ten sposób system który miał zapewnić przewagę zwycięzcom mobilizował kraje pokonane Niemcy Węgry Bułgarię Austrię Turcję i oczywiście Rosję po powetowania strat.

To ten mechanizm doprowadza do Rapallo (1922) i Locarno (1925) oznaczające wejście bolszewickiej Rosji do europejskiej gry i uznanie jednych granic w Europie za nienaruszalne i drugich bez takiej cechy. W ten sposób system zbiorowego bezpieczeństwa de facto przestawał istnieć.

Można więc bez obawy uznać za marszałkiem Ferdynandem Fochem że okres od zakończenia konferencji w Wersalu do 1939 roku to tylko zawieszenie broni na okres dwudziestu lat. Wielka Wojna trwała więc od 1914 do 1945 roku.

Rosły polskie niepokoje zwłaszcza po podpisaniu układu o neutralności i nieagresji pomiędzy Niemcami a ZSRR w 1926 roku. Nie powiodła się polska inicjatywa podczas Zgromadzenia Ligi Narodów w 1927 roku by

Artykuł ukazał się w numerze 08-09/2009.