Katedra to typowo chrześcijańska budowla, która uchodzi za symbol Europy. We Francji  jest ponad 50 gotyckich katedr.

Początki ewangelizacji rzymskiej Galii, obecnej Francji, sięgają II  w. Pierwsi misjonarze docierali tu ze wschodnich prowincji państwa rzymskiego, głównie drogą morską, dlatego najstarsze wspólnoty chrześcijańskie pojawiły się w miastach portowych, zamieszkanych przez ludność napływową. Wydaje się, że dość duży procent mieszkańców nadmorskich miast stanowili rodowici Grecy. Pierwszym i najbardziej znanym ośrodkiem chrześcijańskim w Galii był Lyon (Lugdunum). Zachowały się świadectwa prześladowania, które wybuchło tam w 177  r. Zginął wówczas pierwszy biskup Lyonu, Fotyn, a jego następcą został św. Ireneusz (+ ok. 202), autor wielu pism teologicznych.
W miarę upływu czasu Dobra Nowina przedostawała się w głąb kraju. Pod koniec III w. istniało już w Galii 25 miast, w których znajdowała się siedziba biskupa; biskupstwo Saint Denis, obecnie na przedmieściach Paryża, zostało założone w ok. 250 r. Na początku IV w. chrześcijanie stanowili już poważną siłę. Cesarz Konstantyn w 313 r. zniósł prześladowania, a cesarz Teodozjusz Wielki edyktem Cuncotos populos z 380 r. uczynił chrześcijaństwo religią państwową. W Galii szybko zwiększała się rola biskupów i rosła ich liczba. Dokument Notitia provinciarum Galiae z ok. 430  r. wylicza miasta-stolice 114 diecezji podzielonych na 8 prowincji. Najważniejsze metropolie to Bourges, Rouen, Sens, Reims, Lyon, Strasburg, Marsylia, Besançon, Tours, Arles. Paryż rozwinął się trochę później.
W Galii, podobnie jak w innych prowincjach kościelnych, odbywały się synody. Do najbardziej znanych należą: synod w Lyonie (197 r.), Arles (314 i 353, ok. 442, 449, 461, 463, 475), Paryżu (360), Walencji (374 i 419), Bordeaux (384), Nimes (396), Orange  (441), Vaison (442), Anders (453), Tours (454, 461), Narbonne (448), Vannes (491), Bourges (472), Lyon (475). Nie są to wszystkie synody, daty niektórych są niepewne; o niektórych synodach wiemy, że się odbyły, ale nie wiadomo, w jakim mieście. Te, które wymieniliśmy, wskazują na żywotność Kościoła w Galii za czasów rzymskich. Językiem urzędowym była łacina, a lud mówił różnymi dialektami.
W latach 455–476 Galia stopniowo przechodziła spod panowania Rzymu pod panowanie plemion germańskich, głównie Burgundów, Wizygotów i Franków. Ci ostatni okazali się najsilniejsi. Ich wódz Klodwig (Clovis, Chlodwig) zdobył największą część Galii i w 481 r. ogłosił się królem Franków, panując w części centralnej i północnej obecnej Francji oraz w Belgii. Tuż przed r. 500 przyjął chrzest pod wpływem swej żony, która już wcześniej była katoliczką. Te wydarzenia opisuje Grzegorz z Tours w swym dziele Historia Franków. Chrztu udzielił królowi i jego rycerzom bp Remigiusz z Reims. Klodwig stopniowo zdobywał nowe tereny, posuwając się na południe i walcząc z innymi plemionami germańskimi.
W początkach chrześcijaństwa liturgia w Galii, zwłaszcza w miastach, sprawowana była w języku greckim, a potem coraz częściej w języku łacińskim, z tym że było to tłumaczenie (czasem także adaptacja) rytów greckich, szczególnie popularna była liturgia efeska. W miarę rozwoju życia kościelnego pojawiła się tendencja zmierzająca do zwiększenia autonomii w stosunku do Rzymu. W 417 r. metropolita Arles, Patroclos, uzyskał tytuł wikariusza papieskiego dla Kościoła Galii, uprawnienia z tego tytułu zostały powiększone w 514 r., za czasów św. Cezarego, biskupa Arles.
Doniosłą rolę w życiu chrześcijańskim Francji, podobnie jak w całym Kościele, odgrywał monastycyzm. Za jego głównego inicjatora uważa się św.  Marcina (+ ok. 397), który zanim został biskupem Tours, założył wspólnotę w Ligugé, a następnie w Marmoutier, na przedmieściach Tours. Wkrótce zasłynął klasztor w Lérins, założony przez św. Honorata ok. 410 r., oraz klasztor św. Wiktora w Marsylii założony przez Jana Kasjana ok.  416  r. Potem stopniowo powstawały dalsze na terenie całego kraju. W V w. rozwinęła swą działalność wspólnota w rejonie Jura, na granicy ze Szwajcarią. Później szczególną rolę odegrało opactwo benedyktyńskie w Cluny założone w 910 r., które w XIII w. zrzeszało ok. 1000 klasztorów w całej Europie. Jest faktem powszechnie znanym, że w wiekach średnich klasztory były głównymi ośrodkami życia religijnego i szeroko pojętej kultury. One przechowały dziedzictwo antyku. Możliwe, że monastycyzm francuski w większym stopniu niż w innych krajach pielęgnował działalność intelektualną.
Człowiekiem, który wywarł znaczny wpływ na Francję i na całą Europę, był niewątpliwie Karol Wielki (Carolus Magnus, Charlemagne). Kontynuował on z powodzeniem dzieło swego ojca, Pepina Małego, króla Franków. Udało mu się zjednoczyć, czyli podporządkować sobie prawie całą zachodnią Europę. W r. 800 papież Leon III mianował go cesarzem rzymskim. Nie oznaczało to, że stał się jedynowładcą, gdyż poszczególni książęta zachowywali władzę we własnych księstwach, a tylko formalnie uznawali zwierzchnictwo Karola. Koronacja wszakże stanowiła powrót do idei cesarstwa, które nie istniało już od ponad 300 lat. Podstawą nowego cesarstwa była wiara katolicka. Karol Wielki dokonał latynizacji kultu; usunięto dawne obrządki, liturgia zaczęła się kształtować na podstawie dokumentów papieskich, jak Sacramentarium galesianum czy Sacramentarium gregorianum. Najbliższym doradcą cesarza był Alkuin (+ 804) uważany za największego uczonego tamtej epoki. Stał on na czele Szkoły Palatyńskiej w stolicy cesarstwa, czyli w Akwizgranie, obecnie Aachen. Efemeryczne Cesarstwo Karola Wielkiego szybko się rozpadło, ale wśród mieszkańców Francji utrwaliło ono jeśli nie ideę cesarstwa, to na pewno koncepcję scentralizowanego państwa.
Wymownym znakiem obecności Kościoła w krajach chrześcijańskich stała się katedra. Ta typowo chrześcijańska budowla do dziś uchodzi za symbol Europy. We Francji jest ponad 50 gotyckich katedr. Do najsłynniejszych należą świątynie w Paryżu, Chartres i Reims. Po upadku szkolnictwa antycznego głównym miejscem studiowania były klasztory, teraz szkoły zaczęto zakładać przy katedrach, najpierw na poziomie podstawowym i średnim, ale stopniowo poziom kształcenia się podnosił. W Paryżu, obok szkoły katedralnej (Ecole Notre-Dame) powstał w 1150 r. zespół szkół wyższych (universistas), zaś w 1250 utworzono słynną Sorbonę. W Paryżu wykładał filozofię największy uczony chrześcijański, św. Tomasz z Akwinu (+1274). Świadomość przewagi intelektualnej nad innymi krajami do dziś jest głęboko zakorzeniona w świadomości Francuzów.
W Średniowieczu, gdy Francja zaczęła się stawać potęgą polityczną, odżyły w niej tendencje antyrzymskie. Rolę papieża usiłował ograniczyć król Filip Piękny (+1304). Dwór francuski miał wpływ na sprawy Kościoła powszechnego w okresie od 1348 do 1377  r., kiedy to papieże byli pochodzenia francuskiego i rezydowali w Awinionie. Trzeba powiedzieć, że były to wybitne osobistości, pochodzące z możnych rodów i każdy z nich posiadał doktorat z teologii lub prawa. Prowadzili ożywioną działalność misyjną oraz dyplomatyczną. Mocno rozbudowali urzędy papieskie, zapewne na wzór dworu królów Francji; wydawali setki listów i dokumentów. Wtedy po raz pierwszy utworzono w kurii papieskiej urząd dla kobiety; piastowała go zwykle dama z wysokiego rodu i była odpowiedzialna za pralnię, gdzie pracowało wiele osób.
Francja jako potężne państwo w Średniowieczu odegrała główną rolę w wyprawach krzyżowych: w 1096 r. wyruszyły z Francji pierwsze cztery armie. Książę Godefroy de Bouillon został władcą królestwa ustanowionego w Jerozolimie. Apostołem drugiej wyprawy (1146–1149) był święty Bernard, opat cystersów z Clairvaux. Ostatnia odbyła się w latach 1248–1254.
Pomimo iż Francuzi w XII i XIII w. uplasowali się bardzo wysoko pod względem intelektualnym, przejawiali brak tolerancji wobec zachowań niekonwencjonalnych, jakie dostrzegano w takich ruchach religijnych, jak Waldensi, Albigensi oraz inni. W 1184 r. papież Lucjusz III w porozumieniu z cesarzem Henrykiem  I wydał bullę Ad abolendam, którą zapoczątkował inkwizycję. Najgorsze było to, iż władze mogły przejmować majątek skazanych. Potem do kar za herezję doszła możliwość karania za czary. Do największych nadużyć dochodziło w Hiszpanii. We Francji było ich mniej, ale w ciągu kilku wieków tysiące ludzi straciły życie. Ostatnie wyroki wydano około 1700 r. Kultura umysłowa nie zawsze miała bezpośredni wpływ na postępowanie ludności, tak władców, jak i ludzi przeciętnych. To smutne, że w niektórych publikacjach na Zachodzie rozpowszechnia się pogląd, że inkwizycja istniała przede wszystkim w Polsce, gdzie w rzeczywistości nie było jej wcale.

Ks. dr hab. Józef Grzywaczewski

pgw