Myśląc o odzyskaniu przez Polskę niepodległości, wspominamy sylwetki bohaterów narodowych, jednym tchem wymieniając Józefa Piłsudskiego, Romana Dmowskiego, Wincentego Witosa, Ignacego Paderewskiego czy Wojciecha Korfantego. Zapominamy o zbiorowym wysiłku intelektualnym i gigantycznej pracy organicznej podjętej przez pokolenia Polaków. Lektura Pism Geopolitycznych Eugeniusza Romera skłoniła mnie do konstatacji, że panteon Ojców Polskiej Niepodległości powinien być rozszerzony obowiązkowo o sylwetkę lwowskiego profesora.

Eugeniusz Romer to wybitny geograf, kartograf, twórca Geograficzno-Statystycznego Atlasu Polski, erudyta i strateg. Dzięki pozycji wydanej nakładem wydawnictwa Nowej Konfederacji możemy poznać geopolityczne dziedzictwo intelektualne lwowskiego profesora. W swoich pismach Romer z niesłychaną precyzją historyczną, kulturową, geograficzną, fizjograficzną i gospodarczą kreśli obraz atutów i zagrożeń położenia Polski w samym sercu pomostu bałtycko-czarnomorskiego.

Przede wszystkim w swojej twórczości Romer polemizował z kontrowersyjnymi tezami o efemeryczności państwa polskiego, przekonując, że duch polski nigdy nie zaginął, zaś państwowość polska powinna wrócić jak najszybciej na mapę Europy i świata. Wskazywał na tranzytowy charakter ziem polskich, stanowiących arterię komunikacyjną, handlową i gospodarczą od Morza Czarnego do Morza Bałtyckiego.

Niewątpliwie opus magnum Romera stanowi wspomniany już Geograficzno-Statystyczny Atlas Polski (1916), który był zapisem narodowego, wyznaniowego, kulturalnego i gospodarczego życia na obszarze dawnej Polski. To monumentalne dzieło z powodzeniem zostało wykorzystane podczas konferencji pokojowej w Wersalu, stanowiąc cenny oręż w walce o granice odradzającej się Rzeczypospolitej, zaś sam profesor uczestniczył w tym epokowym wydarzeniu jako ekspert do spraw geograficznych przy delegacji polskiej. Kolejnym polem aktywności politycznej profesora był udział w traktacie ryskim. Eugeniusz Romer zaangażował się także w prace związane z plebiscytami na Warmii, Mazurach i Powiślu oraz na Górnym Śląsku.

Współcześnie w dyskursie publicznym wiele uwagi poświęca się koncepcji Międzymorza, która swoimi tradycjami nawiązuje do koncepcji jagiellońskiej. Dla niektórych realizacja sojuszu bałtycko-czarnomorskiego to swoista aberracja i fantasmagoria. Najprawdopodobniej wielu z krytyków nie ma nawet świadomości, że początków geopolitycznego kształtowania idei Trójmorza należy szukać w dorobku Eugeniusza Romera. Geografia dla geopolityka Romera to metoda wskazywania możliwych arterii komunikacyjnych, definiowania kierunków ekspansji.

Język Pism Geopolitycznych Romera jest jasny, logiczny i przejrzysty. Chociaż upłynął już ponad wiek od ich powstania, to nie napotkamy trudności w zrozumieniu prezentowanych treści. Dodatkowym rozwiązaniem, które należy ocenić in plus, są przypisy dolne, które wyjaśniają kontekst sytuacyjny wypowiedzi autora.

Możemy zachwycać się Mackinderem, Spykmanem czy Kjellenem, jednak nasze rodzime, bogate tradycje ciągle niesłusznie pozostają na marginesie poszukiwań źródeł geopolityki. Pisma Geopolityczne Romera to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto chce zrozumieć miejsce Polski w świecie, w koncercie mocarstw, którego obserwatorami jesteśmy od wieków. Chociaż konteksty pozostają zmienne, to mechanizmy działania i cele poszczególnych aktorów europejskiego widowiska są stałe i atemporalne. Jedno jest pewne – dzieła Romera pozwalają łatwiej odnaleźć się we współczesnej, skomplikowanej i złożonej rzeczywistości geopolitycznej. Warto, aby nasi decydenci polityczni odrobili tę lekcję, gdyż będzie to z pożytkiem dla kolejnych pokoleń Polaków.

Analizy Eugeniusza Romera nie mają dla nas jedynie waloru historycznego, lecz są niespożytym skarbem racjonalnej oraz uniwersalnej argumentacji w procesie budowania znaczenia i prestiżu Polski na arenie międzynarodowej.

 ______________

Pisma Geopolityczne Eugeniusza Romera, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Warszawa 2021

 dr Dawid Kostecki

 /em