Podróż, w którą zabiera nas wskrzeszony z antyku bohater, odbywa się dwutorowo: wiedzie zarówno przez główne obszary problemowe filozofii, jak i przez jej dzieje, ukształtowane dorobkiem wielkich myślicieli.

Różnej miary i jakości wprowadzeń, wstępów czy „prolegomenów” do filozofii – zarówno rodzimych, jak i tłumaczonych z języków obcych – wydano już u nas wiele. To jednak spośród nich, które ukazało się pod koniec ubiegłego roku nakładem Instytutu Wydawniczego Pax w Warszawie, ma charakter wyjątkowy i zasługuje na szczególne zainteresowanie. Jest to bowiem wprowadzenie „komiksowe”, a więc ujęte w popularną formę (o)powieści obrazkowej. Omawianą książkę opracowało dwóch Amerykanów – materiał tekstowy przygotował profesor filozofii Michael F. Patton, a szatę graficzną sporządził ilustrator i grafik Kevin Cannon. Wprawdzie publikacja jest adresowana zwłaszcza do młodych odbiorców, lecz mogą z niej owocnie korzystać wszyscy zainteresowani tematyką filozoficzną, a także miłośnicy tej specyficznej, literacko-graficznej formy przekazu.
Mamy do czynienia z opowieścią w sensie ścisłym, jako że od pierwszej do ostatniej stronicy podążamy za płynnym tokiem zabawnej, zajmującej narracji, której towarzyszą znakomite, nieschematyczne rysunki. Nie bez kozery wspomnieliśmy o płynności. Literackim bowiem podmiotem opowieści, a zatem i towarzyszem-przewodnikiem w lekturze, jest nie kto inny, tylko Heraklit z Efezu – jeden z prekursorów zachodniej myśli filozoficznej. Ponieważ dostrzegał on w rzeczach przede wszystkim zmienność, a historia przypisała mu twierdzenie, że „wszystko płynie” (panta rhei), kierowana przez niego podróż po różnych rejonach świata filozofii ma głównie charakter akwatyczny. Siedząc w kajaku, Heraklit dzielnie wiosłuje poprzez długą, meandrową rzekę filozofii Zachodu, pokonuje przeszkody terenowe i myślowe, a co pewien czas natrafia na jakiegoś wybitnego myśliciela, który dopomaga mu do dalszej przeprawy: napotyka i indaguje Sokratesa, Arystotelesa, św. Tomasza z Akwinu, Kartezjusza, Barucha Spinozę, Immanuela Kanta i wielu innych, a oni objaśniają mu swoje poglądy i dokonania.
Podróż, w którą zabiera nas wskrzeszony z antyku bohater, odbywa się więc dwutorowo: wiedzie zarówno przez główne obszary problemowe filozofii, jak i przez jej dzieje, ukształtowane dorobkiem wielkich myślicieli. W kolejnych sześciu rozdziałach (nie licząc wstępu) czytelnik zapoznaje się z elementarnymi zagadnieniami logiki (typy rozumowania, sylogizmy, błędy logiczne), postrzegania (pewność i iluzoryczność wrażeń, pierwotne i wtórne własności przedmiotów, pewność i podważalność wiedzy), umysłu (jego relacja z ciałem, racjonalizm, dualizm, fizykalizm, test Turinga, wyjaśnienia neurobiologiczne), wolnej woli (determinizm, indeterminizm, kompatybilizm), Boga (religia naturalna i objawiona, monoteizm, politeizm, tzw. dowody na istnienie Boga, rozumny projekt wszechświata) oraz moralności (jak wybierać dobrze, co jest naszą powinnością, czy wartość czynu zależy od jego skutków). Na końcu tomu załączono słowniczek podstawowych terminów i krótką bibliografię. We wstępie zamieszczono zaś schemat okresów filozofii, chronologicznie szeregujący jej przedstawicieli, z którymi czytelnik zapoznaje się w dalszym ciągu opowieści.
Narrator podkreśla, że proponowany przez niego przegląd bynajmniej nie wyczerpuje tematyki. Nie jest to mankament – żadna wszak książka filozoficzna tego nie czyni. Nie chodzi zresztą o to, by napełnić sobie głowę wiadomościami, których potem nie potrafimy połączyć ani zrozumieć. Filozofia to dyscyplina w głównej mierze analityczno-krytyczna i choć nie wolno lekceważyć czystej erudycji, w tej dziedzinie okazuje się ona daleko niewystarczająca. Doskonale tego świadomi autorzy komiksu starają się raczej zainteresować czytelnika fascynującą różnorodnością i złożonością problematyki filozoficznej i tym samym zachęcić go do dalszego, samodzielnego myślenia nad jej ponadczasowymi zagadnieniami. Trafność tego zamysłu i atrakcyjność jego wykonania zdecydowały o tym, że pomimo stosunkowo krótkiej obecności na polskim rynku książka zdobyła duże uznanie w kręgach recenzentów i zwykłych czytelników.

Paweł Borkowski

pgw