Corocznie z datą 1 stycznia związany jest Światowy Dzień Pokoju, który ustanowił papież Paweł VI. Choć dzień został ustanowiony w 1967 r., to  pierwsze tematyczne orędzie papieskie zostało wygłoszone w 1969 r. i dotyczyło obrony praw człowieka jako drogi do pokoju. Od tamtego czasu kolejni papieże przygotowywali orędzia podejmując aktualną w danym czasie tematykę lub podkreślając nieprzemijające fundamentalne wartości.

W poprzednich latach papież Franciszek podejmował między innymi zagadnienia ochrony środowiska naturalnego, handlu ludźmi i współczesnego niewolnictwa, troski o los migrantów i uchodźców. W tym roku, po raz pierwszy w katalogu zagadnień objętych papieską refleksją związaną ze Światowym Dniem Pokoju znalazła się sztuczna inteligencja.

Już na początku sierpnia 2023 r. pojawił się komunikat Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka dotyczący tematyki orędzia na Światowy Dzień Pokoju w 2024 roku. Choć od pewnego czasu kilka watykańskich instytucji zaangażowanych jest w refleksję nad sztuczną inteligencją, moralnymi konsekwencjami jej użycia i rozwoju, to właśnie dykasteria, którą kieruje kard. Michael Czerny SJ, w dużym stopniu zaangażowana była w tegoroczne orędzie. Publikacja tego dokumentu poprzedzona została konferencją, która odbyła się 14 grudnia 2023 i już wtedy można było po raz pierwszy zapoznać się z treścią orędzia. Podczas odbywającej się w Watykanie konferencji kardynał Czerny, prefekt Dykasterii ds. Integralnego Rozwoju Człowieka, zauważył, że:

Kościół jest zainteresowany wszystkim, co ma wpływ na pokój i wszystkim, co może go promować. W przypadku sztucznej inteligencji jej wykorzystanie wydaje się mieć większą moc niż nasza ludzka zdolność do kierowania nią i zarządzania nią.

Kardynał Michael Czerny podkreślił także, że w tym Orędziu Papież Franciszek „nawołuje nie tylko głowy państw, władze polityczne, przywódców społeczeństw – do wywiązania się ze współodpowiedzialności w tym historycznym momencie, ale także wszystkich innych ludzi” i zachęcał:

Nie pozwólmy decydować właścicielom i deweloperom. Każdy musi zwrócić uwagę i wybrać dobrze, jeśli chcemy zapewnić przyszłym pokoleniom lepszy i spokojniejszy świat.

Papieski dokument „Sztuczna inteligencja i pokój” składa się z ośmiu rozdziałów: Postęp nauki i technologii jako droga do pokoju, Przyszłość sztucznej inteligencji między obietnicami a zagrożeniami, Technologia przyszłości: maszyny, które same się uczą, Znaczenie ograniczeń w paradygmacie technokratycznym, Gorące tematy dla etyki, Czy przekujemy miecze na lemiesze?, Wyzwania dla edukacji oraz Wyzwania dla rozwoju prawa międzynarodowego.

Papież Franciszek postrzega sztuczną inteligencję jako „znak czasów”, wymagający jednak uważnej refleksji i kontroli, aby rzeczywiście służyła dobru wspólnemu, godności ludzkiej i rozwojowi fundamentów człowieczeństwa. Sztuczna inteligencja wywiera już dziś ogromny wpływ i będzie to robić w jeszcze większym stopniu. Papież zwraca uwagę, że nie można przewidzieć wszystkich nowych zastosowań technologicznych i ich wpływu na życie społeczne, politykę, gospodarkę, kulturę. Ojciec Święty generalnie pozytywnie ocenia wkład, jaki wniósł dla ludzkości postęp naukowy i technologiczny.

Jednocześnie nie powinniśmy porównywać postępu naukowo-technicznego do narzędzia „neutralnego”. Stąd podkreśla papież konieczność wzięcia przez każdego z osobna odpowiedzialności w zakresie korzystania ze sztucznej inteligencji i jej rozwoju.

Wiele obaw związanych jest także z użyciem sztucznej inteligencji do celów wojennych. Postępuje niebezpieczeństwo coraz większego udziału algorytmów w decyzjach militarnych i użyciu śmiercionośnej broni.

Sztuczna inteligencja może również zagrozić sprawiedliwości społecznej. W świecie pracy często nowoczesne technologie i robotyka likwidują coraz więcej miejsc pracy, następuje proces dehumanizacji obszaru zatrudnienia, co może powodować ubóstwo i marginalizację ludzi. 

Realnym niebezpieczeństwem, z którym konfrontuje się współczesny człowiek, jest dezinformacja, nowe sposoby celowego zniekształcania zarówno słów, jak i obrazów.

Papież zwraca uwagę jeszcze na trzy ważne aspekty. Pierwszy to edukacja rozumiana jako kształcenie i formacja moralna osób projektujących algorytmy i technologie cyfrowe, z ukierunkowaniem na rolę odpowiedzialności w tym zakresie. W dokumencie takiej rangi po raz pierwszy pojawia się także termin stosowany od pewnego czasu w publicystyce i naukowych opracowaniach. Chodzi o algor-etykę, rozumianą jako etykę sztucznej inteligencji. Ten termin coraz częściej używany jest do opisania rozważań etycznych i implikacji algorytmów oraz ich wpływu na społeczeństwo. Algor-etyka zajmuje się zapewnieniem, że algorytmy są projektowane, opracowywane i wykorzystywane w sposób uczciwy, przejrzysty i odpowiedzialny.    

I na koniec warto podkreślić wezwanie Ojca Świętego Franciszka o podjęcie regulacji na szczeblu krajowym, ale także międzynarodowym. Papież pisze w orędziu:

(...) zachęcam Wspólnotę Narodów, aby – zjednoczona – pracowała w celu przyjęcia wiążącego traktatu międzynarodowego, regulującego rozwój i wykorzystanie sztucznej inteligencji w jej różnorodnych formach. Celem regulacji powinno być, oczywiście, nie tylko zapobieganie złym praktykom, ale także zachęcanie do dobrych praktyk, stymulowanie nowych i kreatywnych koncepcji.

Dylemat związany z regulacją sztucznej inteligencji jest żywy i wciąż trwają dyskusje o zakresie i formie nadania ram prawnych tej dziedzinie. W tej kwestii stanowisko papieża Franciszka jest jednoznaczne.   

Na sam koniec orędzia, którego lekturę warto polecić każdemu (nie tylko chrześcijanom), papież zwraca się takimi słowami:

Oby chrześcijanie, wyznawcy różnych religii oraz mężczyźni i kobiety dobrej woli zgodnie współpracowali, żeby wykorzystać szanse i sprostać wyzwaniom stawianym przez rewolucję cyfrową, oraz przekazać przyszłym pokoleniom bardziej solidarny, sprawiedliwy i pokojowy świat.

Orędzie, owszem, jest dokumentem konfesyjnym, papieskim i wydawać by się mogło z pozoru, że pisane jest hermetycznym teologicznym językiem. Tegoroczne orędzie wyłamuje się z tego medialnego niesprawiedliwego stereotypu. Jest wezwaniem moralnym, które jednak bardzo kompetentnie i wyczerpująco łączy techniczną wiedzę z etyczną refleksją i znajomością procesów społecznych. Jest współczesnym wezwaniem zarówno dla katolików, jak również wszystkich ludzi dobrej woli, i potrzebną lekturą dla każdego, kto choć w powierzchowny sposób korzysta bądź tworzy nowe rozwiązania i technologie oparte o sztuczną inteligencję.     

/ab