Kościelec Kujawski 

Kościelec Kujawski zawdzięcza swoją nazwę kamiennej świątyni romańskiej, wzniesionej w miejscowości na przełomie XII i XIII w., W 1311 r. wzmiankowano ją jako Lapidum Ecclesia (Kamienny Kościół). W 1442 r. król Władysław Warneńczyk lokował miasto na prawie magdeburskim, ale lokacja nie powiodła się i osada pozostała wsią.

Za fundatora romańskiego kościoła św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim uważa się księcia Mieszka III Starego. Początkowo była to jednonawowa, orientowana świątynia zbudowana z ciosów granitowych na planie kwadratu. Prostokątne prezbiterium zamknięto półkolistą absydą. W 1488 biskup włocławski Piotr z Bnina podniósł kościół do godności kolegiaty, przebudowano wówczas świątynię w stylu gotyckim, m.in. podniesiono mury świątyni stropy zamieniono na sklepienia nad prezbiterium – gwiaździste, nad nawą boczną – sieciowe. W 1559 r. do południowej ściany dobudowano renesansową kaplice grobową Kościeleckich pw. Św. Barbary, wg. projektu arch. Jana Chrzciciela Quadro. Jest to pierwsza w Polsce i jedyna na Kujawach szlachecka kaplica grobowa wzniesiona w stylu renesansowym. Nawiązuje ona wyglądem do kaplicy królewskiej Zygmunta Starego na Wawelu. Po Kościeleckich właścicielami wsi byli Działyńscy, Łączyńscy i Ponińscy. W XVII w. ufundowano manierystyczny ołtarz główny, w którym znajduje się kopia obrazu Rafaela „Przemienienie Panskie”. W 1699 dobudowano barokową sygnaturkę nad nawą główną. W latach 1861-62 dokonano ponownej przebudowy kościoła (podwyższono m.in. mury) i dobudowano od północy kaplicę serca Jezusowego wzorowaną na poprzedniej pw. Św. Barbary..

Świątynia w Kościelcu Kujawskim zasłynęła jako kościół parafialny prymasa Polski Józefa kardynała Glempa, gdzie za młodu służył do mszy.

Oprac. i fot. Radosław Kieryłowicz

Artykuł ukazał się w numerze 11/2008.