Obecnie wieś, niegdyś osada leśna, której początki sięgają XIII wieku, położona w Puszczy Kampinoskiej, nosiła nazwę Kapinos lub Białe Miasto. Prawa miejskie uzyskała w 1414 roku, a straciła je po ponad 15 0 latach w 157 9 roku.

Puszcza Kampinoska leżąca niedaleko Warszawy była miejscem królewskich polowań zarówno Jana III Sobieskiego, jak i Stanisława Augusta. Była własnością Radziejowskich, później Branickich i Gutakowskich. Pierwsza drewniana świątynia pod wezwaniem Matki Bożej i Wszystkich Świętych została zbudowana w XIII wieku.

Budowę obecnego drewnianego kościoła pw. Najświętszej Panny Marii rozpoczęto w 1773 roku dzięki staraniom księdza Jana Kantego Forszeta (Forsytha). Zakończył ją ksiądz Jakub Żegocki. Kościół wzniesiono według projektu warszawskiego architekta Lobego (nieznanego imienia), fundacji Ludwika Gutakowskiego, starosty kampinoskiego i dzierżawcy królewszczyzn. Uroczystej konsekracji świątyni 15 lipca 1791 roku dokonał biskup Antoni Pobóg Malinowski.

Kościół wzniesiono w miejsce świątyni z 1603 roku, która jak wynika z dokumentów powizytacyjnych biskupa poznańskiego Wawrzyńca Goślickiego: „był budowlą drewnianą w bardzo złym stanie, ciemną, w której okienka były mniejsze niż w chałupie chłopskiej, wszędzie zaciekał i słownie walił się”.

Jadąc z Warszawy, trudno nie zauważyć drewnianego kościoła stojącego tuż przy dawnej Drodze Królewskiej, dziś przy szosie prowadzącej z Warszawy przez Sochaczew, Łowicz do Gniezna.

Drewniana świątynia została posadowiona na murowanych fundamentach na planie prostokąta zamkniętego trójbocznym prezbiterium, wraz ze skarbczykiem i zakrystią. Elewacja frontowa wyróżnia się dwoma trójkondygnacyjnymi wieżami z obeliskowymi blaszanymi hełmami. W części środkowej są obszerne drzwi wejściowe z półkolistym szczytem. Kościół nakryty jest dwuspadowym blaszanym dachem (niegdyś gontem). Barokowa, drewniana budowla była wielokrotnie odnawiana m.in. w latach 1864, 1903, 1924 i 1934.

Wnętrze podzielone jest na trzy nawy z drewnianymi filarami i muzycznym miejscem dla chóru wspartym na słupach. Ołtarz główny fundacji rodziny Łaszczyńskich projektu Walerego Jodłowskiego został wykonany w latach 1866?1869. W części środkowej jego nastawy jest obraz „Chrystus na krzyżu” z 1782 roku prawdopodobnie pędzla Franciszka Smuglewicza, a po bokach figury świętych: Piotra i Pawła, w zwieńczeniu Matka Boża z aniołami. Niezwykłą wartość mają: barokowa monstrancja z warsztatu warszawskiego złotnika, kielich z gdańskiego warsztatu, zabytkowa ambona wykonana w 1865 roku i chrzcielnica – podobno ze świątyni w Pawłowicach.

W 1921 roku (lub też w 1929 roku) zostały otynkowane ściany wewnętrzne kościoła. W 1983 roku wysoki dwuspadowy dach kościoła pokryto miedzianą blachą w miejscu, gdzie przedtem był gont.

Do niedawna obok kościoła stała drewniana czworoboczna dzwonnica z namiotowym dachem, pochodząca z przełomu XVIII i XIX wieku. W 1988 roku zbudowano nową.

W pobliżu kościoła zachował się murowany budynek dawnej plebanii z 1854 roku.

Na przykościelnym, nieczynnym cmentarzu założonym w 1700 roku znajdują się mogiły powstańców 1863 roku przeniesione ze wsi Górki w 70. rocznicę wybuchu powstania styczniowego oraz mogiły uczestników walk z września 1939 roku.

Andrzej Zalewski

Artykuł ukazał się w numerze 04/2009.