Kościół św. Jana Apostoła i klasztor Benedyktynów, sprowadzonych z Nadrenii i Bawarii, ufundował Kazimierz Odnowiciel w II połowie XI wieku. Obiekty wzniesiono z obrobionych granitowych głazów narzutowych, których pełno było w okolicy. Pierwotnie orientowany kościół wzniesiono na planie krzyża, z transeptem, nawy zamykały absydy, z których pozostała tylko główna. Nad kruchtą wznosiła się wieża, którą w XVIII w. rozebrano. Kościół posiadał również niespotykane, dwupoziomowe prezbiterium, W XV wieku światynię przebudowano w stylu gotyckim, zastąpiono belkowanie sklepieniem kryształowym. W latach 1760–1797 dokonano kolejnej przebudowy kościoła i klasztoru, tym razem w stylu barokowym. W 1913 r. przed główną fasadą wzniesiono przedsionek w stylu neobarokowym. Liczne przebudowy pozbawiły świątynię unikalnego dwupoziomowego prezbiterium.

Po I rozbiorze Polski Mogilno znalazło się pod zaborem pruskim. Nowe władze przejęły majątek klasztorny, w 1816 zabroniły przyjmowania nowicjuszy. W 1833 klasztor został całkowicie zamknięty, świątynię oddano katolikom, a w zabudowaniach poklasztornych urządzono szkołę dla protestantów. Po 1880 r. w budynkach mieścił się szpital. Po powrocie Mogilna do Polski w klasztorze ponownie mieściła się szkoła oraz przytułek. W czasie II wojny światowej Niemcy urządzili w klasztorze więzienie, a później szpital.

Opr. Radosław Kieryłowicz

Artykuł ukazał się w numerze 02/2009.