Zarówno biografia, jak i niezwykłe dzieło tego twórcy wypowiadającego się jako poeta, nowelista, dramaturg, rysownik i rzeźbiarz, apeluje do współczesnych środowisk twórczych, naukowych w sposób szczególny związanych z tymi obszarami twórczości do zaakcentowania chociażby znaczenia jego twórczości dla współczesnego odbiorcy.

Norwid nasz współczesny

Norwid zajmuje wśród poetów w historii liryki polskiej szczególne miejsce, zatem w kształceniu szkolnym również powinien zajmować więcej miejsca. Zwłaszcza w obecnym czasie, kiedy coraz mocniej akcentuje się zagrożenie dla zjawisk ważnych kulturowo poprzez wypieranie ich zalewem masowej tandety manifestującej się w płyciźnie i nijakości.

Twórczość Norwida stanowi znak kulturowy domagający się na gruncie szkolnym umiejętnego przedstawienia i ożywiania w przestrzeni kulturowej od antyku współczesności.

Szanse dla obecności Norwida w szkole współczesnej niesie z jednej strony odejście od jednolitego systemu programów szkolnych, zwiększenie swobody dysponowania czasem lekcyjnym. Stwarza to możliwość interpretowania trudniejszych i obszerniejszych tekstów na kilku jednostkach lekcyjnych, zajęciach kółek polonistycznych. Zagrożeniem staje się system egzaminów kontrolujących umiejętności ucznia po każdym etapie kształcenia. W szkole liczą się punkty zdobyte na egzaminie końcowym. Test nie skłania do poszukiwania głębi refleksji, zwłaszcza twórczości wymagającej znacznego wysiłku interpretacyjnego obydwu uczestników toku dydaktycznego – nauczyciela i ucznia. Z tego między innymi powodu na egzaminie maturalnym Norwid występuje niezwykle rzadko.

Gimnazjaliści z Bielska podczas koncertu dedykowanego Norwidowi.
Fot. Marta Piechowska

Czy Norwid ma szansę w szkole

Obecność twórczości Norwida w podstawie programowej dotyczy kształcenia na etapie gimnazjum i liceum. Zarówno gimnazjaliści, jak i licealiści poznają Norwida głównie jako autora wierszy. Analizując propozycje wyboru utworów, zawarte w przykładowych podręcznikach do kształcenia literackiego i kulturowego w gimnazjum, wyszczególnia się zawartość tekstów Norwida: Moja piosnka [II], Pielgrzym, Ruszaj z Bogiem, W Weronie, Trzy strofki. W liceum młodzież w drugiej klasie poznaje jeszcze utwory: Bema pamięci żałobny rapsod, Burza, Ciemność, Daj mi wstążkę błękitną, Fortepian Szopena, Idącej kupić talerz pani M, Nerwy, Ogólniki, W Weronie, Żydowie polscy.

Od przebiegu toku dydaktycznego zależy, w jaki sposób Norwid zaistnieje w świadomości uczniów. Czy będzie tylko postacią sygnalną, wówczas zasób wiedzy ograniczy się do notatki encyklopedycznej bądź kilku cytatów z wierszy i zapamiętanych gotowych regułek z lekcji.

Poetą subtelnym, o niezwykłej sile wyrazu, kunszcie słowa stanie się dla tych uczniów, którzy w czasie zajęć lekcyjnych prowadzeni są przez nauczyciela drogą docierania do sensu słowa. Odkrywają wers po wersie migotanie znaczeń poezji, słowa. Smakują wartość przemilczeń, oszczędność użytych słów, ich dziwienie się sobie, odnajdują typową dla Norwida ironię. Odkrywanie struktury wierszy, konstrukcji podmiotu lirycznego angażuje uczniów w dobrze przemyślanym toku dydaktycznym. Sukcesem polonisty będzie otwarcie zainteresowania ucznia dla poezji Norwida trudnej, bo genialnej. Ogromnie ważne wychowawczo okazuje się pokonywanie trudności w docieraniu do głębokiego sensu dzieła, do prawdy. Uczeń wówczas nabywa umiejętności, które w samodzielnej już dojrzałej praktyce czytelniczej będą owocować sięganiem po literaturę ambitną, wymagającą nie tylko umiejętności interpretacyjnych, ale także nawyku pokonywania oporu tekstu trudnego.

Od słów do problemów

Moralistą i filozofem w odbiorze czytelniczym stanie się Norwid dla osób docierających do jego poglądów wyrażanych w lirykach na temat sztuki i losu genialnych jej twórców, postaci odznaczających się męstwem i poświęceniem dla dobra ogółu. Człowiek w swoim geniuszu wykraczającym poza swój czas, a także człowiek ten zwykły, doświadczający pozorów zamiast prawdy, maski zamiast autentycznego uczucia, kpiny zamiast współodczuwania niedoli mieści się w Norwidowej koncepcji człowieka w ogóle.

Mistrz życia

Norwid do powiedzenia młodemu człowiekowi wiele o miłości, ojczyźnie, relacjach międzyludzkich i ich komunikowaniu, stawianiu czoła nieszczęściu, potędze wiary w Boga. Jeśli młody uczeń zostanie uwiedziony poezją Norwida, to zainteresowanie może przerodzić się w poszukiwania daleko wykraczające poza podstawę programową.

-W szkołach jego imienia

Przekraczanie podstawy programowej dokonuje się w wielu szkołach noszących imię Norwida. Na podstawie moich doświadczeń w grupie szkół (podstawowe, gimnazja, licea) imienia Norwida mogę powiedzieć, iż placówki te w większości znacznie poszerzają wiedzę o twórczości i biografii patrona. Uczniowie mają większą możliwość uczestniczenia w konkursach literackich, plastycznych, wiedzy i życiu i twórczości Norwida jako patrona. Okazje rocznicowe w tych szkołach celebrowane są ze szczególnym pietyzmem. Akademie szkolne przybliżają postać i dzieło patrona także środowisku lokalnemu, niekiedy rozszerzając swoje pole działania do powiatu, a nawet regionu. Szkoła realizując swoją rolę kulturotwórczą, wpływa na świadomość środowiska w zakresie twórczości i postaci patrona. Przyjmowane są kilkuletnie programy pracy wokół patrona szkoły. Taki program autorstwa piszącej te słowa przyjęło Gimnazjum w Bielsku w powiecie płockim.

Cyprian Kamil Norwid: Autoportret

Oczywiście, działalność popularyzująca Norwida w szkołach jego imienia kierowana jest także do innych szkół, które nie noszą jego imienia. Inicjatywy te skłaniają nauczycieli i młodzież do podejmowania wyzwania w związku z Norwidem i uczestniczenia w konkursach. Na przykład konkurs recytatorski wierszy Norwida o zasięgu wojewódzkim cyklicznie organizuje Liceum Ogólnokształcące w Bydgoszczy. Ogólnopolski konkurs literacki poświęcony Norwidowi organizowany jest co roku przez Liceum Ogólnokształcące w Krasnymstawie. Pozwala to poszerzyć wiedzę o Norwidzie i stawia przed uczniami i nauczycielami wyzwania ku zwiększaniu zmierzającego wysiłku do celu pogłębiania wiedzy o poecie.

Norwid w Bielsku

Rocznica jego śmierci będzie sprzyjać działaniom wokół Norwida, szczególnie tam, gdzie jest patronem szkoły, ale mam przekonanie, że również gdzie indziej, Gimnazjum w Bielsku zorganizowało koncert poetycko- muzyczny „Norwidowi w hołdzie”, który odbył się w marcu. Bohaterem wieczoru był Norwid. W pierwszej części jako poeta. Gimnazjaliści recytowali wybrane wiersze. W drugiej części wystąpiły zespoły artystyczne i chóry z terenu gminy Bielsk, dedykując Norwidowi taniec ludowy, muzykę, śpiew chóralny. Koncert zaszczyciło wielu wspaniałych gości, także z instytucji i organizacji współpracujących ze szkołą. Szczególnie miły był udział w koncercie Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” z Płocka z prezes zarządu, Heleną Kowalską, i członkinią zarządu, Wiesławą Ożóg.

Norwid jak zwykle i tym razem nie tylko zachwycił, ale i zintegrował wszystkich uczestników.

Wioletta Żórawska

Artykuł ukazał się w numerze 05/2008.