Połowa kapłanów sprawujących posługę duszpasterską w  Finlandii pochodzi z Polski.

Na początku I tysiąclecia po Chr. przodkowie współczesnych Finów zamieszkujący tereny dzisiejszej Estonii rozpoczęli ekspansję w kierunku Karelii oraz krainy Kainuu, wypierając na daleką północ osiadłych tu przed wiekami Lapończyków. Około IX stulecia za sprawą powstających nad jeziorem Ładoga ośrodków kupieckich oraz klasztorów zetknęli się ze wschodnim chrześcijaństwem oraz prawosławną kulturą. Klasztory te, jak np. założony w 992 r. przez mnichów Sergiusza i Hermana monastyr w Valaamo czy klasztory w Konevista oraz Petsamo nad Morzem Arktycznym, stały się w następnych stuleciach ośrodkami misji ewangelizacyjnej, sukcesywnie obejmującej swym oddziaływaniem kolejne tereny Finlandii. Powstająca wówczas Cerkiew fińska, posługująca się w liturgii, podobnie jak Cerkiew na Rusi, językiem staro-cerkiewno-słowiańskim, została podporządkowana metropolicie Nowogrodu Wielkiego.
Podczas gdy część ludności fińskiej zamieszkującej wschodnie i południowe rubieże kraju utrzymywała kontakty handlowe, religijne i kulturalne z Księstwem Nowogrodzkim, mieszkańcy zachodnich wybrzeży Finlandii nawiązywali analogiczne relacje z państewkami germańskimi w Szwecji. Przejęli od nich bardziej zaawansowane metody hodowli i uprawy roli, a także system sprawowania władzy oparty na plemiennym kulcie wodzostwa. Szwedzi z kolei, poszukując terenów wolnych od konfliktów zbrojnych, migrowali na ziemie fińskie, asymilując się z miejscową ludnością.

W XI w. na Wyspach Alandzkich pojawili się pierwsi misjonarze z Półwyspu Skandynawskiego, którzy zainicjowali dzieło ewangelizacji Finlandii w obrządku łacińskim; wówczas zbudowano tam pierwsze romańskie kościoły. W 1154 r. król Szwecji, Eryk IX, podjął wyprawę zbrojną mającą na celu schrystianizowanie wszystkich ziem fińskich, a w rok później osadził na stolicy biskupiej w Turku angielskiego misjonarza, Henryka z Uppsali. W tym czasie zarówno Księstwo Nowogrodzkie, jak i Królestwo Szwecji chciały uczynić Finlandię wyłączną sferą swoich wpływów. Dlatego wraz z misją ewangelizacyjną została wówczas zainicjowana akcja osadnictwa szwedzkiego na zachodnich wybrzeżach Finlandii, a ze wschodu na tereny Ingrii i Karelii postępowała analogiczna ekspansja Rusinów. Finowie nie pozostawali bierni, organizując w odwecie wyprawy na szwedzkie ziemie nadmorskie, podczas których pustoszyli nadbrzeżne wsie i miasta, a w 1187 r. zniszczyli nawet ówczesną stolicę Szwecji, Sigtunę. Podobnie działo się na wschodzie – po 1200 r. Finowie kilkakrotnie ze zmiennym powodzeniem oblegali Nowogród. W wyniku kolejnego konfliktu zbrojnego Finlandia została w 1249 r. podbita przez Szwedów i po raz pierwszy stała się integralną częścią Królestwa Szwecji.

W XVI w. ziemie fińskie, tak jak cała Szwecja, przeżyły trudne doświadczenia okresu reformacji. Po kolejnej wojnie szwedzko-rosyjskiej (1613–1617) Karelia ponownie znalazła się w granicach Szwecji na mocy traktatu ze Stołbowa. Jednocześnie w tym czasie luteranizm stał się oficjalną religią Królestwa, którą wyznawały przede wszystkim elity państwa szwedzkiego. Prawosławie pozostało wyznaniem niemal wyłącznie warstw niższych, głównie fińskiej biedoty. Nic więc dziwnego, że zajmujący niską pozycję w hierarchii społecznej Finowie z dużą determinacją przeciwstawiali się narzucanej im religii i szukali oparcia w rosyjskim prawosławiu. W kolejnych latach po aneksji Karelii przez Szwecję emigrowały do Rosji niemalże 2/3 całej fińskiej wspólnoty prawosławnej, a pewna jej część – powodowana pragmatyzmem – przeszła na luteranizm.

W wyniku klęski Szwecji w wojnie z Rosją, prowadzonej w latach 1808–1809, na mocy traktatu z Hamina zostało powołane do życia Wielkie Księstwo Finlandii połączone unią personalną z Rosją Aleksandra I, zasiadającego również na wielkoksiążęcym tronie. Ponad 200 lat po okresie reformacji, w czasie której władający Finlandią Szwedzi narzucili jej mieszkańcom luteranizm, w 1799 r. utworzono parafię rzymskokatolicką w Vyborgu – w rosyjskiej części Starej Finlandii. W 1830 r. do parafii tej należało ok. 3000 katolików, a posługę duszpasterską sprawowali w niej sprowadzeni z Litwy dominikanie. W 1856 r. dzięki zabiegom Leopoldiny Cicogna Mozzoni, pochodzącej z Włoch żony hrabiego Fiodora Berga, będącego wówczas namiestnikiem Wielkiego Księstwa Finlandii, została założona parafia katolicka przy katedrze św. Henryka w Helsinkach. Było to związane z faktem, że wielu żołnierzy armii rosyjskiej stacjonującej na terenie Księstwa, przede wszystkim Polaków i Litwinów, deklarowało przynależność do Kościoła katolickiego. Także z tego powodu Stolica Apostolska podjęła starania zmierzające do utworzenia kolejnych parafii katolickich w innych regionach Finlandii, jednak Cerkiew prawosławna zdecydowanie przeciwstawiła się tym poczynaniom. Doszło nawet do tego, że działając z jej inspiracji, wspartej postawą Kościoła luterańskiego, władze carskie dwukrotnie – w roku 1882 oraz 1912 – nakazały części księży sprawujących posługę duszpasterską w parafii św. Henryka opuszczenie granic Cesarstwa.

W 1917 r., po odzyskaniu przez Finlandię niepodległości i opuszczeniu kraju przez wojska rosyjskie oraz związanych z armią cywilów, liczba katolików zamieszkujących młode państwo drastycznie spadła. Jednak w 3 lata później, podczas pontyfikatu Benedykta XV, został ustanowiony dla Finlandii wikariat apostolski, a także powstały tu nowe parafie: w 1926 r. w Turku oraz w 1927 r. w Terijoki, przy czym władze fińskie zagwarantowały wiernym Kościoła katolickiego status wspólnoty religijnej. W 1942 r. Finlandia nawiązała stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską. Po II wojnie światowej parafie w Vyborgu i Terijoki, które znalazły się w granicach Związku Radzieckiego, zostały przeniesione do Lahti. W 1949 r. utworzono nową parafię, w Jyväskylä, a w 1954 r. ukończono budowę kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Helsinkach. Rok później Pius XII podniósł fiński wikariat apostolski do rangi diecezji. W ciągu następnych kilkudziesięciu lat powstawały kolejne parafie: w Tampere (1957 r.), Kouvola (1985 r.) oraz w Oulu (1992 r.).

Według oficjalnych danych sprzed dwóch lat w Finlandii mieszkało 11  345 katolików, co stanowi 0,2% populacji kraju. Niemal wszyscy kapłani sprawujący tu posługę duszpasterską są cudzoziemcami, a połowa z nich pochodzi z Polski. W ciągu ostatnich dziesięciu lat tylko dwóch Finów otrzymało święcenia kapłańskie; jednym z nich jest ordynariusz Helsinek, sercanin Teemu Sippo, pierwszy biskup pochodzenia fińskiego od przeszło pięciuset lat. Wśród katolickich ruchów religijnych działających na terenie Finlandii najaktywniejszą grupą utrzymującą własne międzynarodowe seminarium duchowne, Redemptoris Mater, jest Droga Neokatechumenalna. Patronem państwa i Kościoła fińskiego jest wspomniany już św. Henryk z Uppsali, którego wspomnienie liturgiczne przypada 19  stycznia.

Mariusz Ratajkiewicz

pgw