Czy nauka społeczna może być katolicka lub religijna? Czy warto prowadzić biznes w sposób moralny? Jakie cechy powinien kształtować w sobie współczesny lider? Jakie zagrożenia dla przedsiębiorczości niesie ze sobą sztuczna inteligencja? – Kamil Sulej rozmawia z prof. Danielem K. Finnem, redaktorem książki Etyka w biznesie i katolicka nauka społeczna.

Jaki jest podstawowy cel publikacji Etyka w biznesie i katolicka nauka społeczna, która powstała pod Pana redakcją?

Tom ten wyrasta z projektu „Prawdziwe bogactwo narodów” Instytutu Nowoczesnych Studiów Katolickich w Los Angeles. Ma on na celu poszerzenie wiedzy o etyce w przedsiębiorczości, ponieważ tak wiele uwagi poświęca się dziś temu, co zresztą zrozumiałe, w jaki sposób menedżerowie powinni podejmować codzienne decyzje w swoich firmach. Chcieliśmy zbadać zagadnienia istotne dla biznesu, które wyłaniają się z szerszego nauczania ostatnich papieży, zwłaszcza św. Jana Pawła II, na temat makroekonomii i miejsca indywidualnych przedsiębiorstw we współczesnym świecie.

Jakie cechy charakteru powinien posiadać współczesny lider?

Przypomina mi się naklejka ze zderzaka samochodowego: „Kto umiera, mając najwięcej zabawek, ten wygrywa”. Zbyt wielu ludzi podchodzi bezrefleksyjnie do celu życia i zbyt wielu sądzi, że można sobie wybrać jakikolwiek. Jednak św. Augustyn przestrzegał: „Wszyscy chcą być szczęśliwi, nawet żyjący życiem, które nie przyniesie im szczęścia”. Dziś wymienia się wiele cech silnego, moralnego charakteru, które powinni posiadać liderzy, ale często pomija jedną, którą podkreślamy w naszym tomie – troskę o wspólne dobro. Michael Naughton i Kenneth Goodpaster wyraźnie ukazują w swoim rozdziale, że instytucje – rządy, prywatne firmy i stowarzyszenia – powinny mieć na względzie wspólne dobro swoich organizacji i szerszej społeczności, bez którego ani organizacje, ani jednostki nie mogą prosperować.

W jaki sposób katolicka nauka społeczna pomaga kierować organizacjami?

Dla mnie żadna nauka społeczna nie jest katolicka ani religijna, choć pewne sposoby jej uprawiania i niektóre „szkoły” socjologiczne bardziej odpowiadają podejściu katolickiemu czy religijnemu. Ekonomista Andrew Yuengert przekonująco argumentuje w tej książce, że liderzy biznesu popełniają błąd, jeśli polegają przede wszystkim na „nauce zarządzania”, podejściu zasadniczo ignorującym mnogość codziennych decyzji biznesowych wymagających praktycznego rozsądku, klasycznie nazwanego „ostrożnością”. Uznanie, że jest to sztuką, tak samo jak nauką, i że wymaga powiązania analizy opisowej z zaangażowaniem moralnym, pozwala dostrzec, że codzienne decyzje biznesowe podejmowane przez prawdziwych menedżerów nie są tylko „techniczne”. Katolickie spojrzenie na biznes wysuwa kwestie moralne na plan pierwszy.

Współczesny świat jest dość hedonistyczny. W jaki sposób można to zmienić, prowadząc biznes w sposób moralny?

Kreatywnym sposobem oparcia się hedonizmowi i krótkowzrocznemu skupieniu na wydatkach konsumpcyjnych jest zadanie pytania, czy firma produkuje „dobre dobra”. David Cloutier w swoim rozdziale twórczo zachęca liderów biznesu do refleksji nad wieloma założeniami stojącymi za współczesnym marketingiem i nad opcjami wartościowego wytwarzania zarówno towarów, jak i usług.

Jakie są główne przeszkody w zarządzaniu biznesem zgodnie z wysokimi standardami moralnymi?

Większość liderów biznesu wymienia presję na osiąganie zysków jako główną przeszkodę w sprawowaniu moralnego przywództwa przez właścicieli firm. Jednak nauczanie papieskie jasno wskazuje, że cel przedsiębiorczości – podobnie jak innych aspektów życia – wykracza daleko poza wąski egocentryzm. Pewien dyrektor w Minnesocie porównuje zysk dla firmy z pożywieniem dla człowieka. Są one niezbędne, ale nie są celem istnienia. Przykładowo, św. Jan Paweł II nauczał, że godziwe warunki pracy stanowią warunek moralnej legitymizacji przedsiębiorstwa.

Jakie wyzwania czekają dzisiejszą przedsiębiorczość? Jakie są jej perspektywy?

Jednym z wielu dzisiejszych wyzwań jest sztuczna inteligencja. Może ona uczynić wiele dobrego, ale stwarza też sporo niebezpieczeństw. Demokracja już jest zagrożona przez łatwość tworzenia fake newsów, które tak wielu uznaje za prawdę. Firmy staną przed pokusą omijania kwestii moralnych poprzez angażowanie AI, ale i same będą zagrożone przez konkurentów, bez skrupułów stosujących AI do podważania reputacji i kradnących wysiłki firm opierających się tym pokusom. Przedsiębiorcy często przeciwstawiają się regulacjom władz, ale nawet liderzy firm tworzących AI popierają krajowe i międzynarodowe regulacje mające zapobiegać nieuniknionym nadużyciom.

Czy etyka biznesu to zagadnienie czysto teoretyczne, czy też bazujące na praktyce i działaniu?

W etyce idee wyrastają ze szlachetnego działania, które jednocześnie propagują. Przykładem może być zaufanie, fundament wielu dobrze działających organizacji. Papież Benedykt XVI nauczał, że „wspólnota” jest kluczem. To interakcja zaczynająca się bezinteresownym obdarowaniem, otwarciem drzwi utrudzonemu, ale z nadzieją, że w przyszłości on uczyni to samo tobie albo innym. Może do tego nie dojść, ale jeśli jednak dojdzie, powstanie wspólnota, czyli zaczniemy sobie ufać. Wspólnota istnieje wewnątrz firmy, ale też między nią a jej dostawcami. Firmy, które chcą budować wzajemne zaufanie wśród pracowników, muszą dać im czas na obdarowywanie się, np. pomoc koledze z innego działu, która nie należy do zakresu obowiązków służbowych, tak aby wspólnota mogła się odnawiać, a zaufanie rozprzestrzeniać i pogłębiać. Używając metafory ekonomicznej, kapitał międzyludzki to kapitał zaufania do organizacji. Wspólnota generuje przepływ zaufania, które musi być odnawiane każdego dnia. W tradycji katolickiej etyka zakorzenia się w tym, co naprawdę pomaga ludziom życiowo rozkwitać. Wspólnota powinna być jednym z celów każdej firmy.

Czy mógłby Pan udzielić jakiejś porady czytelnikom polskiej edycji książki Etyka w biznesie i katolicka nauka społeczna?

Każdy naród jest unikalny. Polska pod wieloma względami różni się od Stanów Zjednoczonych, gdzie ta książka powstała, a zatem polscy czytelnicy będą musieli sami zdecydować, czy i jak wyartykułowane w niej obserwacje mają zastosowanie w polskim kontekście. Niemniej celem nauki katolickiej jest głoszenie prawdy wszystkim. Przywództwo biznesowe, według papieża Franciszka, jest „szlachetnym powołaniem”. Jest moralnym wyzwaniem, obietnicą rozkwitu życia dla przywódców w każdym narodzie.

Współpraca: Anna Kaszubowska

Daniel K. Finn – Profesor ekonomii i teologii Uniwersytetu St. John’s i Kolegium im. Świętego Benedykta w Minnesocie w USA. Laureat nagrody za całokształt twórczości od Katolickiego Teologicznego Stowarzyszenia Ameryki i Stowarzyszenia Ekonomii Społecznej. Wykładowca i mówca, autor książek o etyce w ekonomii i biznesie

Tekst pochodzi z kwartalnika Civitas Christiana nr 3 / lipiec-wrzesień 2023

/mdk