W księgach biblijnych napotykamy ślady powstawania i rozwoju starożytnych tradycji przedstawiających historię zbawienia, począwszy od prehistorii biblijnej wraz z opisem stworzenia, przez historię narodu wybranego, który dzięki zawarciu przymierza stał się szczególną własnością Boga, aż do przyjścia na świat Jezusa Chrystusa. Historia ta została spisana przez wielu autorów, w różnych okresach i w rozmaitych środowiskach, aby ukazać kolejne etapy historii zbawienia przez wzajemne relacje między Bogiem i człowiekiem.

Nazwa
Biblię można określić mianem „zbioru pism”, które Kościół uznał za natchnione. Zbiór ten nazywa się także Pismem Świętym, księgami świętymi, a także Starym i Nowym Testamentem. Samo słowo „Biblia” pochodzi z języka greckiego (l. mn. ta biblia od he biblos) i oznacza dosłownie „księgi”, a do języków nowożytnych dotarło przez łacinę. W czasach Jezusa Chrystusa i Apostołów jedynymi księgami Biblii w formie spisanej były te, które stanowiły autorytatywną literaturę pisaną, czyli „Pismo (Pisma)”, którymi posługiwali się Żydzi. Literatura ta, później wzbogacona o inne dzieła, stała się ostatecznie znana chrześcijanom jako Stary Testament. Natomiast nazwy Nowy Testament na określenie nowej literatury chrześcijańskiej, opowiadającej o Jezusie i rodzącym się Kościele, użył jako pierwszy św. Ireneusz, biskup Lyonu (ok. 130–ok. 200) i od tego czasu można też było mówić o „Starym Testamencie”.

POLUB NASZ FANPAGE, BY BYĆ NA BIEŻĄCO Z WYDARZENIAMI Z KRAJU I ZE ŚWIATA.

Formowanie się ksiąg biblijnych
Słowo Boże doszło do nas za pośrednictwem wielu ludzi, którzy korzystali z różnych form wyrazu, czyli gatunków literackich należących do danego czasu i kultury, i do utartych stylów porozumiewania się. Nie wiemy, kto napisał większość ksiąg Biblii, chociaż późniejsza tradycja przypisała im autorów. Wiemy jednak, że proces pisania ksiąg trwał ponad tysiąc lat i miał miejsce w różnych środowiskach, ponadto spisano je w trzech różnych językach. Stary Testament powstał głównie w języku hebrajskim, a także częściowo w aramejskim (dwa słowa w Rdz 31,47; Ezd 4,8-6,18; 7,12-26; Jr 10,11; Dn 2,4b-7,28), a niektóre księgi deuterokanoniczne Starego Testamentu i wszystkie Nowego Testamentu w języku greckim. Powstanie tych ksiąg było długim procesem, który rozpoczynał się od tradycji ustnej, przez dokumenty pisane, które następnie włączono do oddzielnych ksiąg. Jednym z najstarszych fragmentów jest Pieśń triumfalna Debory i Baraka z Księgi Sędziów (rozdz. 5). Zawartość Starego Testamentu stale się powiększała we wcześniejszej tradycji, w 2 Krl 22,8 czytamy, że arcykapłan Chilkiasz znalazł w świątyni „księgę Prawa”, która zaginęła. Uczeni identyfikowali tę zagubioną i odnalezioną księgę jako przynajmniej część Księgi Powtórzonego Prawa. Wnuk Jezusa, syna Syracha, w Prologu Księgi Syracha daje świadectwo, że na początku II w. przed Chr. istniał już zbiór ksiąg z „dziedziny nauki i mądrości”, które określa mianem: Prawo, Prorocy i inne księgi. Z pochwały Ojców w tejże księdze zawartej (Syr 47,9.17; 49,13) można wnosić, że owe „inne księgi” obejmowały z pewnością tzw. Pisma, tj. przynajmniej księgi: Psalmów, Przysłów, Ezdrasza i Nehemiasza. Tak dopiero co przytoczone teksty, jak również kilka innych (np. Pwt 34,9; 1 Sm 18,12), wskazują, że autorów tych pism uważano za pełnych Ducha Bożego, pisma ich zaś za święte.

Choć Pięcioksiąg był tradycyjnie przypisywany Mojżeszowi, to jednak jest to dzieło, które przybrało swoją końcową postać wiele wieków po Mojżeszu – w VI, a możliwe, że nawet w V w. przed Chr. Literatura prorocka rozpoczęła się od Amosa i Ozeasza w VIII w. i zakończyła się na Joelu i Zachariaszu (rozdz. 9–14) w IV w. przed Chr. Księgi historyczne rozpoczynają się od czasów Jozuego (opierając się na tradycjach
XII w.), a kończą 1 i 2 Księgą Machabejską, tj. w I w. przed Chr.

Szczególną rolę w powstawaniu tych pism odegrały czasy kryzysów, kiedy to zaczęto spisywać księgi, aby wyjaśnić, co się wydarzyło, utrwalić dziedzictwo duchowe, które się zachowało, i wytyczyć program na przyszłość. Ważnymi okresami, które wywarły znaczący wpływ na ten proces, było zwłaszcza wygnanie babilońskie w 587 r. przed Chr. i zniszczenie drugiej świątyni w 70 r. po Chr.

Złożony proces formowania się Nowego Testamentu, jako wielu tradycji, widać na przykładzie czterech różnych Ewangelii. Każda Ewangelia na swój sposób opowiada o życiu i działalności Jezusa, o czym świadczą np. rozbieżności w określeniu czasu wystąpienia Jezusa w świątyni. Istniejąca duża zgodność w opowiadaniach o męce i śmierci Jezusa na krzyżu mogła być punktem wyjścia i uformowania się każdej z Ewangelii. W Nowym Testamencie autor Ewangelii Łukasza ukazuje, w jaki sposób powstała pisemna wersja Ewangelii, wyjaśniając, że wydanie Ewangelii poprzedziła tradycja, w tym głoszenie jej ustnie, a tradycję z kolei poprzedziło wydarzenie historyczne albo seria takich wydarzeń (Łk 1,1-4).

Należy rozróżnić między napisaniem i ułożeniem ksiąg biblijnych a uznaniem ich za Pismo Święte. Uczeni niekiedy wyróżniają pięć etapów rozwoju Pisma Świętego, począwszy od ułożenia danej księgi, przez jej rozpowszechnienie, poddanie zmianom, zebranie i wreszcie uznanie za kanoniczną.

Nie wiemy, kto napisał większość ksiąg Biblii, chociaż późniejsza tradycja przypisała im autorów. Wiemy jednak, że proces pisania ksiąg trwał ponad tysiąc lat i miał miejsce w różnych środowiskach, ponadto spisano je w trzech różnych językach.

Chrześcijanie pierwsi przyjęli ów kanon Starego Testamentu bezpośrednio od Jezusa i Apostołów. Historia powstania kanonu Starego Testamentu jest bardzo pouczająca, zwłaszcza gdy chodzi o starotestamentową Bożą ekonomię zbawczą i wpływ pisanego słowa Bożego Starego Testamentu na życie wiernych. Tu także okresy kryzysów odegrały ważną rolę na różnych etapach formowania się kanonu biblijnego. Lud Boży chciał w momentach kryzysu utrwalić swoje duchowe fundamenty, które zachowały się, w jego przekonaniu, w procesie wyboru świętych ksiąg. W starożytnym judaizmie istniał krótszy kanon ksiąg biblijnych, który powstał w środowisku palestyńskim, tj. Biblia Hebrajska, i dłuższy kanon pochodzący ze środowiska aleksandryjskiego, czyli Biblia Grecka, zwana Septuagintą (LXX), używana w diasporze w połowie II w.

Biblia Hebrajska obejmuje zatem trzy wielkie bloki tekstów: Torę tzn. Pięcioksiąg (Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt); Nebiim, czyli Proroków, rozróżniano w tej części księgi proroków pierwszych (Joz, Sdz, 1-2Sm, 1-2Krl) i proroków późniejszych (Iz, Jr, Ez) oraz dwunastu proroków, zwanych obecnie prorokami mniejszymi; i część trzecią Ketubim – Pisma, do których zaliczano trzy księgi poetyckie (Ps, Prz, Hi), pięć tzw. zwojów (Pnp, Rt, Lm, Koh, Est) oraz Dn, Ezd, Ne, 1-2Krn. Początkowe litery hebrajskich terminów: tora, nebiim i ketubim, tworzą akronim TaNaK, stosowany w tradycji żydowskiej na określenie Biblii, wydaje się też, że te trzy części reprezentują kolejne stadia formowania się kanonu.

W chrześcijaństwie w wykazie ksiąg kanonicznych mamy również odzwierciedlenie historii wyboru ksiąg uznanych za natchnione przez daną wspólnotę. W Kościele rzymskokatolickim w skład Starego Testamentu wchodzi 46 ksiąg, wśród których znajduje się 7, to jest: Księga Tobiasza, Księga Judyty, Pierwsza i Druga Księga Machabejska, Księga Mądrości, Księga Syracha (Eklezjastyka) i Księga Barucha. Nazywa się je „deuterokanonicznymi” (tzn. należącymi do drugiego kanonu), ponieważ nie zostały włączone do Biblii Hebrajskiej, której zawartość określono jako „protokanoniczną”, czyli należącą do pierwszego kanonu. Księgi te znajdowały się jednak w Septuagincie, która stała się Biblią pierwszych chrześcijan.

Kanon Nowego Testamentu obejmował 27 świętych ksiąg chrześcijańskich, to jest cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie, 21 listów i Apokalipsę św. Jana. Ostateczną decyzję co do wykazu ksiąg Biblii w Kościele rzymskokatolickim podjęto na Soborze Trydenckim 8 kwietnia 1546 r.

Pisma te powstawały od lat 50. I w. Jako pierwsze zostały spisane 1 i 2 List do Tesaloniczan, następnie powstały kolejne listy św. Pawła: 1 do Koryntian, do Galatów, 2 do Koryntian, do Rzymian, do Kolosan, do Efezjan, do Filemona, Filipian, jako ostatnie zaś listy 1 i 2 do Tymoteusza i do Tytusa, datowane na lata 60. I w. Na przełomie lat 50. i 60. powstały także List do Jakuba, nieco później 1 List Piotra (64 r.) i prawdopodobnie List do Hebrajczyków (65 r.). W tym czasie przyjmuje się także spisanie czterech Ewangelii, jako pierwszej Ewangelii według św. Marka (lata 64–65), następnie Ewangelii według św. Mateusza i Ewangelii według św. Łukasza oraz Dziejów Apostolskich (lata 68–70). Jako ostatnie z pism Nowego Testamentu powstały Listy Judy, 2 List Piotra, aż po Apokalipsę (lata 70‑80) i Listy Janowe (około 100 r.).

Warto pokreślić, że mimo wszystkich trudności związanych z ogromem literackiego zróżnicowania, wielości autorów i różnorodności epok, w których powstawały księgi Biblii, a także ich odczytania, księga ta wykazuje swego rodzaju jedność i ciągłość. Wyrażają one w tym, że cała Biblia opisuje zbawcze działanie jednego i tego samego Boga, oparte na jednym zbawczym planie realizowanym w czasie oraz na fakcie natchnienia, które obejmuje wszystkie księgi Pisma Świętego.

/mk