Rokrocznie, od 27 lat w Dniu Samorządu Terytorialnego, 27 maja polscy samorządowcy udają się z pielgrzymką na Jasną Górę do Matki Bożej Królowej Korony Polskiej. Tegoroczna,  24. Ogólnopolska Pielgrzymka Samorządu Terytorialnego na Jasną Górę odbyła się pod hasłem: Polski samorząd na rzecz Europa Christi. Samorządowcy dziękowali Matce Bożej za dotychczasową opiekę oraz prosili o pomoc w wypełnianiu samorządowych powinności służących dobru społecznemu.

Święto to obchodzone jest w  rocznicę odrodzenia polskiego samorządu i pierwszych po II  wojnie światowej w pełni wolnych wyborów w Polsce. Jednakże Polska samorządowa nie zaczynała się dopiero w  1990 r. ani z racji dokonanej w  1989 r. ustrojowej transformacji państwa. Stoi za nią bogata, wielowiekowa tradycja państwa i narodu. Korzystając z okazji rocznicy, warto krótko wspomnieć, że dzieje polskiego samorządu terytorialnego sięgają schyłku średniowiecza, konkretnie roku 1468 (9 października 2018 r., obok stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości, obchodzić będziemy 550. rocznicę polskiego parlamentaryzmu i samorządu), i wiążą się z odbyciem w tym roku pierwszego regularnego sejmu w Najjaśniejszej Rzeczypospolitej (sejm piotrkowski), zwołanego według zasad sejmikowych: po dwóch reprezentantów każdej ziemi (powiatu).

W Rzeczypospolitej sejmiki rozwijały się równocześnie z walnymi sejmami. Sejmiki – według prof. Andrzeja Nowaka (Dzieje Polski 1340–1468. Królestwo zwycięskiego orła, t. 3, Kraków 2017) – to niższy szczebel samorządu. Spotykali się na nich tylko przedstawiciele danej ziemi. Wyłoniły się w XIV w. z tzw. zjazdów wiecowych (wieców sądowych). „Szlachta danej ziemi zjeżdżała się, żeby zorganizować wymiar sprawiedliwości w swoim regionie, na zasadzie samorządu. Otóż z tej instytucji wieców sądowych wykształcił się w XIV w. osobny zjazd, na którym nie dyskutowało się tylko o wyrokach, ale również o podatkach ma rzecz danej ziemi. Załatwiano też inne drobniejsze instytucjonalne rozwiązania lokalne” (Andrzej Nowak, Tak rodziła się samorządność [wypowiedź w:] Gdyby nie Mikołaj Cebulka Herbu Cielepała…, „WPIS. Wiara, Patriotyzm i Sztuka”, nr 2 (76), z 23 III 2017 r., s. 47).

Z czasem sejmiki pozyskały znaczną władzę, podejmowały poczesne decyzje, nie uzgadniając tego z żadną „centralą”. W konsekwencji pojawiła się rywalizacja między zasadą samorządności a zasadą państwa – państwa centralnego, które reprezentował król i jego administracja, czyli starostowie. Starosta jako przedstawiciel króla miał niemałą władzę, także władzę karania. Szlachta i miasta zabiegały o to, aby ją ograniczyć. Ostatecznie w 1423 r. ograniczono kompetencje starostów. Najogólniej można powiedzieć, że już wówczas państwo chciało wszelkie przejawy życia społecznego i prawnego zatrzymać pod swoją kontrolą, natomiast obywatele domagali się jak najmniejszej ingerencji państwa. Jest to do dziś funkcjonująca zasada zachowania równowagi pomiędzy władzą a  społeczeństwem, między centralą a tzw.  „terenem”, między wolnością a narzuconymi regulacjami prawnymi. Należy dodać istotną kwestię, iż w czasach Kazimierza Jagiellończyka doszło do ukształtowania się systemu reprezentacji polskiego społeczeństwa. Szlachta wyrażała swoje postulaty i opinie na temat zarządzania państwem poprzez sejmiki i sejm walny.

Dziś, po 27 latach funkcjonowania polskiego samorządu w nowych warunkach ustrojowych państwa polskiego, władza państwowa proponuje pakiet zmian zawartych w projekcie ustawy o ordynacji wyborczej do samorządów, z których najistotniejsza dotyczy wprowadzenia limitu dwóch kadencji dla przedstawicieli władzy wykonawczej, pochodzących z wyboru bezpośredniego, czyli dysponujących silnym mandatem społecznym. Radni rad gminnych, powiatowych i sejmików będą wybierani na dotychczasowych zasadach. Od lat oczekiwane przez samorządowców dokończenie reformy ustroju samorządowego Polski konkretyzuje się wspomnianym wyżej projektem ustawy o ordynacji wyborczej.

Wspomnieć należy o Patronce polskich samorządowców i pracowników samorządowych – św. Kindze, która jest wzorem do naśladowania w wypełnianiu społecznej misji samorządowca. Święta Kinga, jako księżna sądecka, wielokrotnie dawała wyraz swemu społecznemu zaangażowaniu. Miłość do Chrystusa doskonale realizowała m.in. poprzez dbałość o  wzrost gospodarczy i poprawę bytu mieszkańców powierzonych sobie ziem. Stąd też radni i pracownicy samorządowi, wzorując się na swojej świętej Patronce, powinni działać i  pracować w imię prawdy, wolności i sprawiedliwości. Winni apelować o  obecność w życiu publicznym chrześcijańskich wartości: wiary, nadziei i miłości, a  także stosować zasady katolickiej nauki społecznej określające kierunek proponowanych reform, by samorząd terytorialny posiadał więcej kompetencji i środków.

Zbigniew Połoniewicz

pgw