Mówi dr. Jerzy Umiastowski, członek Papieskiej Akademii „Pro Vita”

Opinia publiczna w Polsce niewiele wie o skali problemów medycznych i etycznych dotyczących omawianej sprawy. Poniżej przedstawiam niektóre pytania legislacyjne i etyczne dotyczące zapłodnienia in vitro. Polska władza ustawodawcza musi udzielić prawnej odpowiedzi na poniższe pytania:

1. Czy procedura tzw. redukcji ciąż związana z zapłodnieniem in vitro jest dopusz- czalna?

2. Czy ludzki embrion może być przedmiotem własności? Jak uregulować prawnie własność ludzkich embrionów? Kto może z mocy prawa być właścicielem człowieka w stanie embrionalnym?

3. Jak rozwiązać prawny status zamrożonych ludzkich embrionów?

4. Czy kobieta, której wszczepia się sztucznie wytworzony embrion, powinna spełniać określone warunki? Na przykład czy można taki embrion implantować kobiecie po menopauzie na jej zamówienie?

5. Czy akceptowalna etycznie jest procedura, w wyniku której powstaje dziecko trojga rodziców? W sytuacji, gdy matka jest nosicielką chorób przenoszonych przez mitochondria zlokalizowane w cytoplazmie komórki jajowej, przenosi się jądro jej komórki do komórki jajowej innej kobiety, a następnie zapładnia się plemnikami ojca i implantuje kobiecie, od której pochodziło jądro oocyta?

6. Jak rozwiązać prawnie problem pomyłki lub zamierzonego działania, w wyniku którego sztucznie wytworzone dziecko pochodzi od niewłaściwych rodziców biologicznych? Kto jest odpowiedzialny za opiekę nad tak „wytworzonym” dzieckiem, jeżeli osoby, które „zamówiły” dziecko, nie będą chciały później sprawować nad nim opieki?

7. Jak wiadomo ciąża w wyniku zapłodnienia in vitro stanowi istotne ryzyko zdrowotne dla kobiety. Czy lekarz (lub instytucja) wykonujący tę procedurę ma obowiązek udzielania wyczerpującej informacji o tym ryzyku?

8. Czy wolno zamrażać ludzkie embriony?

9. Czy wolno uprzednio zamrożone ludzkie embriony po ich rozmrożeniu implantować do narządu rodnego kobiety, wobec braku pewności, że nie szkodzi to zdrowiu dziecka?

10. Po jakim czasie od zamrożenia ludzki embrion powinien być uznany za bezużyteczny i nie można go już implantować?

11. Czy wolno zabijać niewykorzystane ludzkie embriony?

12. Czy dopuszczalna jest procedura tzw. matki zastępczej?

13. Czy wolno wynajmować matkę zastępczą za opłatą?

14. Czy biotechnologiczne procedury sztucznego wytwarzania człowieka na zamówienie, o określonych zamówionych cechach nie naruszają praw tego człowieka?

15. Co robić z człowiekiem, którego cechy nie odpowiadają oczekiwaniom zamawiających?

16. Czy komercjalizacja reprodukcyjności jest akceptowalna prawnie – zwłaszcza z punktu widzenia nowo poczętego człowieka?

17. Czy wolno implantować ludzki embrion matce zastępczej na zamówienie dowolnych osób, czy tylko tych, którzy spełniają określone kryteria (np. rodzinne)?

18. Kim w świetle prawa są rodzice sztucznie poczętego dziecka – rodzicami biologicznymi czy tylko osobami, które zamówiły wykonanie stosownej procedury technicznej, nawet jeśli nie są rodzicami biologicznymi?

19. Czy pozbawienie człowieka informacji o jego rodzicach biologicznych narusza jego prawa?

20. Jakie kryteria zdrowotne i prawne powinni spełniać dawcy komórek rozrodczych?

21. Jakie informacje o dawcach komórek rozrodczych powinna otrzymać kobieta, której wytworzony sztucznie embrion będzie implantowany?

22. Czy wolno używać do zapłodnienia in vitro ludzkich komórek rozrodczych po śmierci ich dawców?

23. Czy mężczyzna żyjący w małżeństwie ma prawo odmówić zgody na implantację embrionu jego żonie, jeżeli ojcem biologicznym embrionu jest inny mężczyzna?

24. Na jakiej podstawie prawnej rozstrzygać związane z poprzednim pytaniem spory prawne (na przykład spadkowe)?

26. Czy człowiek, który powstał w wyniku zapłodnienia in vitro, ma prawo do odszkodowania, jeżeli w wyniku zastosowania tej procedury poniósł szkodę na zdrowiu (na przykład w wyniku zamrożenia). Jeżeli odpowiedź jest twierdząca, to gdzie mógłby zgłaszać swoje roszczenia?

27. Kto ponosi odpowiedzialność prawną za ewentualną szkodę zdrowotną kobiety spowodowaną zastosowaniem procedury zapłodnienia in vitro?

28. Czy wolno zrezygnować z obowiązków rodzicielskich wobec dziecka poczętego in vitro, jeżeli nie odpowiada ono stosownym wymaganiom, które przed rozpoczęciem procedury zastrzegli rodzice?

29. Czy zapłodnienie in vitro może być wykonywane w każdym zakładzie opieki zdrowotnej?

30. Czy akceptowalna jest stymulacja hormonalna dla utrzymania ciąży w wyniku zapłodnienia in vitro wobec faktu, że niesie ona z sobą znaczne ryzyko zdrowotne i może stanowić zagrożenie dla życia kobiety? Oczywiście, przedstawione wyżej wątpliwości nie wyczerpują tematu, a jedynie pokazują skalę problemu legislacyjnego, który przy okazji dyskusji prawnej w Polsce o zapłodnieniu in vitro musi być rozwiązany.

Notowała Patrycja Guevara-Woźniak

Artykuł ukazał się w numerze 03/2009.