Ekonomia współczesnego człowieka to temat publikacji, w której abp Domenico Sorrentino podejmuje się odczytania na nowo nauczania bł. Giuseppe Toniolo. Myśl społeczno-ekonomiczna tego socjologa i ekonomisty nie została w pełni zauważona w okresie jego życia.

„Prorok” nieznany

Współczesne odczytanie bez wątpienia ma na celu ukazanie horyzontalnego spojrzenia Toniolo na człowieka w kontekście ekonomii i przemian gospodarczych. Warto jednak podkreślić, że nauczanie, mimo iż odnosi się do myśli ekonomicznej, zawiera ładunek dalekowzrocznego patrzenia w przyszłość. Możemy w tym miejscu postawić pytanie, co sprawiło, że bł. Giuseppe Toniolo nie był znany? Perspektywa minionych lat wskazuje na następujące przyczyny: teksty źródłowe Toniolo nadal pozostają mało dostępne, ponadto formułował on tezy rozległe, ponieważ uwzględniał kwestie religijne, społeczne i ekonomiczne, tak że dość często ekonomiści postrzegali go jako socjologa. Autor, opisując zagadnienia podejmowane przez bł. Toniolo, wychodzi od poznania roli człowieka, a dopiero później przechodzi do rynku ekonomicznego. Zaznacza, że okres, w którym się obecnie znajdujemy, charakteryzuje się słabością systemu – świata. Słabość upatruje w deficycie solidarności, który swoim zasięgiem obejmuje kraje, gdzie rozwój ekonomiczny jest na różnym poziomie, dzieląc świat na tych, którzy posiadają bogactwa, i tych, którzy są przez nich wykorzystywani.

Precyzyjna, nadal aktualna diagnoza

Jak podkreśla abp Sorrentino, nauczanie Toniolo umożliwia zrozumienie roli laikatu we współczesnym świecie. Pozwala to na przyjrzenie się wyzwaniom, jakie stoją przed świeckimi, ponieważ dotykają one całego społeczeństwa, a nie tylko wybranej grupy – w tym przypadku: wierzącej lub niewierzącej. Ocena tych zjawisk jest możliwa za pośrednictwem trzech kryzysów, które odnoszą się do samych korzeni społeczeństwa: kryzysu myśli, kryzysu relacji i kryzysu solidarności. Wszystkie one stanowią problematyczne zagadnienia współczesnego społeczeństwa, w których można dostrzec nadzieję, że w reakcji na cierpienia, które powodują, może nastąpić powrót do wartości znajdujących się w kryzysie, co może doprowadzić do dobrych postaw.

Wyzwanie, jakie przynosi kryzys myśli, postrzegany jako powierzchowny, nieuporządkowany, pozbawiony dobrych elementów, dotyczy nie tylko zagadnień fundamentalnych, lecz także życia codziennego. Brakuje mu spójności i ukierunkowania. Zatem – czy nie jest to kryzys także dotyczący współczesności? Wydaje się, że dzisiaj dominuje relatywizm i sceptycyzm. Panuje przekonanie, że nie można obiektywnie oceniać rzeczywistości, postulując w ten sposób moralność bez podstawowych przykazań i norm. Dość często dokonujemy wyborów bez odniesienia do obiektywnych ram wartości, ważnych zawsze i dla wszystkich. Nasza subiektywność została wyparta przez pewniki emocjonalności i uczuciowości. Jako przykład mogą posłużyć współcześni influencerzy, działający w mediach społecznościowych, którzy są obserwowani i śledzeni przez ogromną grupę osób i na tej podstawie budują swoje zachowania i podejmują decyzje. Zwróćmy jednak uwagę, że są oni w stanie zmienić je bardzo szybko przy kolejnych emocjach. Jak można oprzeć rodzinę, politykę na emocjach? – stawia pytanie abp Domenico Sorrentino.

Relacje i solidarność – ważne klucze

Kryzys relacji jest wynikiem ekspansji ludzkiej podmiotowości, wzmocnionej przez technokratyczne zachowania, pozbawione zasad etycznych. Jest to oderwanie człowieka od Boga, który zgodnie ze swoją naturą przestaje tworzyć z nim więź duchową. Odnowienie relacji, według Toniolo, dotyczyło zarówno kwestii rodzinnych, jak i państwa. Miało to służyć odnalezieniu równowagi, która pozwoli zrozumieć potrzeby małych wspólnot i połączyć je z potrzebami powszechnego braterstwa. Wyzwanie to pozostaje niezmierne ważne, ponieważ dotyczy naszej przyszłości.

Natomiast kryzys solidarności wypływa z kryzysu relacji. Wszyscy jesteśmy braćmi, jak podkreśla papież Franciszek, i tego konsekwencją jest moralny obowiązek podjęcia wszelkich kroków mających na celu obronę godności każdego człowieka, tak by każdy mógł się rozwijać i podejmować działania na rzecz dobra wspólnego. Działanie takie zakłada realizację wspólnych przedsięwzięć, a także pomoc i wsparcie, które powierzone są wszystkim podmiotom pośredniczącym między jednostką a państwem, zgodnie z zasadą pomocniczości i solidarności. Warto zatem podkreślić, iż w takiej perspektywie przeżywamy kryzys solidarności. Brakuje nam powszechnego braterstwa, które jest wypierane przez indywidualizm grupowy. Dość często patrzymy wyłącznie na sobie, bez uwzględniania drugiego człowieka, wspólnoty i dobra wspólnego. Jak podkreśla autor w swojej publikacji, potwierdza to fakt, że bogactwo świata jest skoncentrowane w nielicznych rękach, podczas gdy ogromna część ludzkości żyje w niedostatku – aż po głód i brak środków do rozwoju osobistego.

Ciągle w drodze

Bł. Giuseppe Toniolo był „prorokiem”, ponieważ jego założenia ekonomiczne w pełni pokrywają się z nauczaniem katolickiej nauki społecznej, ujętej w encyklice Rerum novarum. Ekonomia od czasu jego śmierci uległa przemianie, rozwinięciu i doprecyzowaniu naukowemu. Jednak nauczanie społeczne Kościoła nadal się rozwija w tym zakresie i podejmuje poszukiwania odpowiedzi na pytania o rolę i miejsce człowieka w sferze gospodarki. Wyrazem tych działań jest m.in. projekt zapoczątkowany przez papieża Franciszka, pt. „Ekonomia Franciszka”, którego celem jest zaangażowanie młodych przedsiębiorców z całego świata.

Tekst pochodzi z kwartalnika Civitas Christiana nr 4 / październik-grudzień 2023 

/mdk