Słowo „patriotyzm” wywodzi się od greckiego patria, czyli ojczyzna. Pojęcie to oznacza postawę szacunku, umiłowania i oddania własnej ojczyźnie oraz gotowości ponoszenia za nią ofiar. Patriotyzm to również umiłowanie i pielęgnowanie narodowej tradycji, kultury czy języka.

Porządkowanie pojęć

Bł. prymas Stefan kard. Wyszyński podkreślał, że „często słyszymy zdanie: piękną i zaszczytną rzeczą jest umrzeć za Ojczyznę. Jednakże trudniej jest niekiedy żyć dla Ojczyzny. Można w odruchu bohaterskim oddać swoje życie na polu walki, ale to trwa krótko. Większym niekiedy bohaterstwem jest żyć, trwać, wytrzymać całe lata”. I w innym miejscu dodawał: „Naród jest jak mocne drzewo, które podcinane w swych korzeniach, wypuszcza nowe. Może to drzewo przejść przez burzę, mogą one urwać mu koronę chwały, ale ono nadal trzyma się mocno ziemi i budzi nadzieję, że się odrodzi”.

Wychowanie patriotyczne młodego pokolenia jest właśnie jak to drzewo wypuszczające wciąż nowe liście, ale o jego korzenie muszą troszczyć się dorośli, czyli my wszyscy.

Wielką rolę w kształtowaniu postaw patriotycznych, obok rodziny, która zawsze jest filarem, ma także szkoła ze swoją misją dydaktyczno-wychowawczą. Kształtowanie postaw patriotycznych służy identyfikacji narodowej i kulturowej, przygotowuje do życia w społeczeństwie, wpływa na kształtowanie więzi z krajem. 

Patriotyzm to obowiązek

Z zapisów Prawa oświatowego jasno wynika, że przekazywanie treści patriotycznych jest obowiązkiem każdego nauczyciela, bez względu na wiarę i przekonania polityczne.

Zapis znajdujący się we wstępie do Ustawy z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe mówi: „Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności”.

To w szkole młody człowiek spędza sporą część swojego życia. Dlatego od najmłodszych lat powinna ona uczyć określonych postaw i wzorców patriotycznych. Jest to tym ważniejsze, że widzimy, w jakim kryzysie jest dziś rodzina, jak brakuje więzi pokoleniowych, jak rodzice nie mają dla dzieci czasu. Zatem szkoła przejmuje sporą część różnych zadań, także wychowawczych.

Przywiązanie do Ojczyzny, do swego regionu, miasta, rodziny, należy budzić już w grupie najmłodszych dzieci. Można to czynić na wiele sposobów, ale z dostosowaniem do wieku i stopnia dojrzałości uczniów. Kierunki działań, formy realizacji zadań i sposoby osiągania celów określane są na każdy rok szkolny w programie wychowawczo-profilaktycznym szkoły, uchwalanym przez radę rodziców.

Chcemy być szanowani – szanujmy swoje narodowe symbole

Symbole narodowe stanowią o tożsamości państwa, narodu oraz obywateli. Są wyrazem czci, szacunku i wartości narodowych, ich dzieje to także część historii państwa. Są również wyrazem patriotyzmu i oddania sprawie najwyższej, jaką jest Ojczyzna. W powszechnym poczuciu Polacy są patriotami, ale nie manifestują tego ani na co dzień, ani od święta, w takim stopniu, jak miało to miejsce np. w czasach II Rzeczypospolitej, ani jak to jest obecnie praktykowane w innych krajach.

W Polsce po II wojnie światowej przez wiele lat symbole państwowe były zawłaszczane przez państwo. Obywatele nie mieli prawa do ich swobodnego używania. Praktyka ta zmieniła się po wyborach w czerwcu 1989 r. Dopiero jednak w kwietniu 2004 r., w wyniku nowelizacji ustawy o godle, zwrócono narodowi prawo do używania symboli państwowych. Przypomnijmy, że godło, flaga i hymn są symbolami naszego państwa, do których należy odnosić się z należną czcią i szacunkiem. Wywieszajmy flagi, aby uczcić ważne uroczystości, rocznice i święta państwowe.

Zdobywanie wiedzy na temat Polski

Celem wychowania patriotycznego jest między innymi: tworzenie więzi emocjonalnej dziecka z rodziną i rówieśnikami, dostrzeganie wartości i piękna przyrody, przygotowanie dzieci do pracy i życia w społeczeństwie, a przede wszystkim wykształcenie miłości i przywiązania do ojczystego kraju, jego tradycji i kultury.

Ogromny wpływ na kształtowanie postaw patriotycznych dzieci i młodzieży ma edukacja polonistyczna, historia, geografia, biologia, wiedza o społeczeństwie, edukacja dla bezpieczeństwa. Dzięki tym zajęciom uczniowie zdobywają wiedzę na temat Polski, świata i formują swoją postawę emocjonalną.

Szczególnie ważne jest poznawanie lokalnych dziejów. To dzięki pokazywaniu dawnych wydarzeń w bardzo konkretnej przestrzeni możliwe jest zbliżenie się do historii. Historia lokalna to ważny obszar poznawania przeszłości. Pozwala ona lepiej zrozumieć to, co działo się kiedyś, zbliżyć się do dawnych wydarzeń, buduje tożsamość i po prostu zaciekawia.

W tym procesie ogromną rolę odgrywają także polskie parafie. W księgach parafialnych znajduje się wiele informacji bardzo przydatnych w ustalaniu różnych faktów historycznych. Kościoły i wszelkie miejsca sakralne były i są ilustracją wyznaniowej, etnicznej, a także politycznej różnorodności społeczeństwa. Materiały instytucji katolickich znajdziemy również w archiwach diecezjalnych.

Następną rolą w kształtowaniu patriotyzmu jest rozwijanie naszych zainteresowań związanych z poznawaniem kraju poprzez wycieczki krajoznawcze i turystyczne. Podczas takiego wyjazdu poznajemy dany obszar i region Polski. Dostrzegamy jego wyjątkowość, zwyczaje i obrzędy. Podziwiamy miejsca, w których odbywała się walka o Polskę, miejsca, gdzie rodziła się historia naszego kraju. Odwiedzanie zamków, pól bitew, pomników pamięci narodowej, muzeów, skansenów, kościołów pogłębia wiedzę dziecka, nastolatka i osoby dorosłej o Ojczyźnie i jej historii.

Kultura materialna

Najbardziej dostępnymi dla młodych, zwłaszcza w niższych klasach, treściami historycznymi, są te kultury materialnej. Przy dobrym wykorzystaniu dostarczają szeregu wyobrażeń o kulturze narodu. Np. rzeczy zgromadzone w Izbie Pamięci oddziałują na uczucia uczniów, wzbudzają podziw oraz szacunek dla bohaterstwa i odwagi żołnierzy polskich czy też trudu ludzi działających dla kultury. Warto takie izby, związane np. z patronem szkoły czy też ze świętymi i błogosławionymi ważnymi dla lokalnej społeczności, tworzyć, angażując dzieci i młodzież.

Poszanowanie środowiska przyrodniczego

Miarą patriotyzmu jest także poszanowanie środowiska przyrodniczego i jego ochrona. Proekologiczna postawa stanowi dzisiaj jedną z form nowoczesnego patriotyzmu. Np. poprzez powszechną akcję sadzenia drzew podkreślane są działania wspólnotowe na rzecz środowiska przyrodniczego.

Szczególnie istotne, choć mało spektakularne, są takie codzienne czynności, takie jak: segregacja i właściwa utylizacja odpadów oraz poszanowanie pięknej polskiej przyrody, w tym także otaczającej nas zieleni na ulicach, osiedlach, skwerach czy w parkach.

Inne formy kształtowania patriotyzmu

By być prawdziwym patriotą, trzeba również brać udział w życiu kulturalnym i społecznym kraju. Ważne jest, aby wychodzić do teatru, muzeum czy choćby na spacer do parku. Odwiedzając takie miejsca, możemy zobaczyć nasze dziedzictwo narodowe.

Ważną rolę w kształtowaniu patriotyzmu nie tylko u dzieci i młodzieży, ale również u dorosłych odgrywają rozmowy, dyskusje z wybitnymi patriotami, historykami, kombatantami i innymi zasłużonymi ludźmi dla Ojczyzny. W obecnych czasach także oglądanie filmów i czytanie książek o tematyce patriotycznej.

W dobie globalizacji, zjednoczonej Europy jest bardzo ważne, aby nie utracić patriotycznych wartości. Uczenie patriotyzmu w szkołach jest jedną z metod mówienia o tych wartościach.

Bardzo ważne w edukacji patriotycznej jest kształtowanie takich postaw, jak: dyscyplina, przestrzeganie prawa, dbałość, staranność, konsekwencja, samodyscyplina, ufność w stosunku do ludzi, aktywność, spokój.

„Miłość ojczyzny powinna się wyrażać nie w biadaniu, tylko w pracy dla Polski” – uczył bł. kard. Stefan Wyszyński, wskazując na potrzebę walki z wadami narodowymi. Ostrzegał, że naród, który odcina się od swojej historii i niszczy rodzinę, podcina korzenie własnego istnienia.

Tekst pochodzi z kwartalnika Civitas Christiana nr 1 / styczeń-marzec 2024

/mdk